Lao phổi đa kháng thuốc là gì? Nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị

Tác giả: BS.CKII Nguyễn Văn Tẩn

10/09/2025

Bệnh lao phổi đa kháng thuốc đang trở thành thách thức lớn đối với y học hiện đại khi vi khuẩn lao ngày càng đề kháng với nhiều loại thuốc. Không chỉ gây khó khăn trong điều trị, căn bệnh này còn tiềm ẩn nguy cơ lây lan cao trong cộng đồng. Bài viết dưới đây của Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn sẽ giúp bạn hiểu rõ về nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị hiệu quả nhất hiện nay.

Lao đa kháng thuốc là gì?

Lao kháng thuốc là tình trạng người bệnh mang vi khuẩn lao nhưng vi khuẩn đó không bị tiêu diệt bởi thuốc kháng lao. Mắc bệnh lao thông thường đã khó điều trị, lao kháng thuốc còn khó điều trị hơn rất nhiều do vi khuẩn lao kháng đồng thời với ít nhất hai thuốc chống lao là Isoniazid và Rifampicin.

Phổi của bệnh nhân mắc lao đa kháng thuốc

Biểu hiện của lao đa kháng thuốc

Lao đa kháng thuốc có thể xuất hiện ở cả những người chưa từng mắc lao trước đó. Về mặt triệu chứng, bệnh thường không khác biệt rõ rệt so với lao thông thường nên dễ bị bỏ sót hoặc chẩn đoán nhầm.

Người bệnh thường có các dấu hiệu như:

Sốt nhẹ về chiều hoặc sốt kéo dài trên 2 tuần không rõ nguyên nhân.
Ra nhiều mồ hôi về đêm, chán ăn, mệt mỏi, sụt cân hoặc cơ thể gầy yếu dần.
Ở trẻ em, cần chú ý các biểu hiện như không tăng cân, suy dinh dưỡng, ít vận động, hoặc giảm hứng thú chơi đùa.

Những dấu hiệu này thường tiến triển âm thầm nên việc phát hiện sớm và điều trị đúng cách là vô cùng quan trọng.

Người mắc lao đa kháng thuốc thường sốt nhẹ, ho kéo dài, sụt cân và mệt mỏi

Nguyên nhân mắc lao đa kháng

Bệnh lao đa kháng thuốc hình thành chủ yếu do việc điều trị không đúng hoặc không đủ liều lượng. Cụ thể gồm các nguyên nhân sau:

Người bệnh không tuân thủ phác đồ điều trị: Tự ý bỏ thuốc, uống sai liều hoặc ngừng thuốc khi chưa khỏi hoàn toàn.
Sai sót trong điều trị của nhân viên y tế: Phối hợp thuốc không hợp lý, hướng dẫn bệnh nhân uống thuốc sai cách hoặc điều trị tại cơ sở không chuyên khoa.
Lây nhiễm vi khuẩn lao kháng thuốc từ người khác: Khi hít phải không khí có chứa vi khuẩn lao kháng thuốc trong cộng đồng.

Nguyên nhân chủ yếu là do người bệnh không tuân thủ đầy đủ phác đồ điều trị

Điều trị lao đa kháng thuốc như thế nào?

Điều trị lao đa kháng thuốc (MDR-TB) là một quá trình dài và phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ, người bệnh và hệ thống y tế. Việc điều trị được xây dựng trên ba trụ cột chính: lựa chọn phác đồ phù hợp, tuân thủ nghiêm ngặt và giám sát chặt chẽ trong suốt quá trình điều trị.

Xác định chính xác loại kháng thuốc: Đây là bước đầu tiên và rất quan trọng trong điều trị. Bác sĩ sẽ tiến hành xét nghiệm gen hoặc xét nghiệm vi sinh (DST) để xác định chủng vi khuẩn lao kháng với loại thuốc nào. Kết quả này giúp xây dựng phác đồ điều trị tối ưu, tránh dùng thuốc không hiệu quả hoặc khiến tình trạng kháng thuốc nghiêm trọng hơn.
Áp dụng phác đồ điều trị theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO): Theo hướng dẫn mới nhất, hiện có hai phác đồ điều trị được ưu tiên. Phác đồ 6 tháng gồm các thuốc như Bedaquiline, Pretomanid, Linezolid và Moxifloxacin, áp dụng cho trường hợp lao đa kháng hoặc kháng Rifampicin (MDR/RR-TB). Với bệnh nhân không kháng Fluoroquinolone, có thể dùng phác đồ 9 tháng hoàn toàn bằng thuốc đường uống để rút ngắn thời gian điều trị và giảm tác dụng phụ.
Giám sát chặt chẽ quá trình điều trị: Người bệnh cần tái khám định kỳ để bác sĩ kiểm tra phản ứng với thuốc thông qua các xét nghiệm như lấy đờm, nuôi cấy vi khuẩn, điện tâm đồ (ECG) hoặc xét nghiệm chức năng gan, thận. Việc giám sát giúp phát hiện sớm các phản ứng bất lợi và kịp thời điều chỉnh phác đồ, đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị.
Hỗ trợ toàn diện cho người bệnh: Bên cạnh việc dùng thuốc, người bệnh cần được hỗ trợ về dinh dưỡng, tâm lý và xã hội để duy trì thể trạng và tinh thần ổn định. Hình thức điều trị dưới giám sát trực tiếp (DOT – Directly Observed Therapy) giúp đảm bảo uống thuốc đúng giờ, đúng liều, tránh bỏ thuốc giữa chừng – yếu tố quan trọng quyết định kết quả điều trị.
Thời gian điều trị lao đa kháng thuốc: Nhờ các phác đồ mới, thời gian điều trị hiện nay có thể rút ngắn còn khoảng 9–11 tháng thay vì 18–24 tháng như trước. Tuy nhiên, người bệnh tuyệt đối không được tự ý ngừng thuốc sớm, vì điều này có thể dẫn đến tái phát, thất bại điều trị hoặc làm xuất hiện chủng vi khuẩn kháng thuốc mạnh hơn.

Điều trị lao đa kháng thuốc cần phác đồ phù hợp và theo dõi chặt chẽ của bác sĩ

Cách phòng ngừa lao đa kháng thuốc

Phòng bệnh luôn là giải pháp hiệu quả nhất để ngăn chặn sự lan rộng của lao đa kháng thuốc, căn bệnh có quá trình điều trị tốn kém, kéo dài và tỷ lệ tử vong cao hơn lao thông thường. Để phòng ngừa, cần tuân thủ nghiêm túc các nguyên tắc sau:

Phát hiện sớm và điều trị đúng: Việc chẩn đoán và điều trị sớm bệnh lao thông thường giúp ngăn ngừa sự hình thành chủng vi khuẩn kháng thuốc. Khi bệnh nhân được điều trị triệt để, nguồn lây nhiễm trong cộng đồng sẽ giảm rõ rệt.
Tuân thủ nghiêm ngặt phác đồ điều trị: Người bệnh cần uống thuốc đúng liều lượng, đều đặn mỗi ngày và vào cùng thời điểm trong ngày. Trong giai đoạn tấn công phải phối hợp ít nhất 4 loại thuốc chống lao, còn trong giai đoạn duy trì cần duy trì ít nhất 3 loại thuốc. Uống thuốc xa bữa ăn giúp thuốc hấp thu tối đa, tăng hiệu quả điều trị.
Duy trì đủ thời gian điều trị: Điều trị bệnh lao gồm hai giai đoạn. Giai đoạn tấn công (2–3 tháng) giúp tiêu diệt nhanh số lượng lớn vi khuẩn trong ổ bệnh. Giai đoạn duy trì (4–6 tháng) tiêu diệt triệt để vi khuẩn còn sót lại, ngăn ngừa tái phát và hình thành chủng kháng thuốc mới.
Khám sớm khi có dấu hiệu nghi lao: Khi xuất hiện các triệu chứng như ho kéo dài trên 10 ngày, ho ra máu, sụt cân không rõ nguyên nhân, sốt nhẹ về chiều, ớn lạnh, đau tức ngực hoặc khó thở, người bệnh cần đến ngay cơ sở y tế chuyên khoa Lao và bệnh phổi để được kiểm tra và điều trị kịp thời.

Phòng ngừa lao đa kháng thuốc bằng cách phát hiện sớm và điều trị đúng hướng dẫn

Một số câu hỏi xoay quanh bệnh lao đa kháng thuốc

Lao kháng thuốc có lây không?

Có. Bệnh lao đa kháng thuốc (MDR-TB) vẫn có khả năng lây nhiễm như các thể lao khác. Khi người bệnh ho, hắt hơi, hoặc nói chuyện, vi khuẩn lao kháng thuốc có thể phát tán trong không khí và truyền sang người khác qua đường hô hấp. Tuy nhiên, khả năng lây lan sẽ giảm đáng kể khi người bệnh được phát hiện sớm, điều trị đúng phác đồ và tuân thủ thuốc đầy đủ

Mắc lao đa kháng thuốc thì sống được bao lâu?

Tiên lượng sống của người mắc lao đa kháng thuốc phụ thuộc vào mức độ kháng thuốc, tình trạng sức khỏe tổng thể, khả năng tuân thủ điều trị và điều kiện chăm sóc y tế. Nếu phát hiện sớm và điều trị đúng, người bệnh vẫn có thể hồi phục hoàn toàn và sống khỏe mạnh lâu dài.

Ngược lại, nếu bỏ dở phác đồ hoặc điều trị sai cách, bệnh có thể tiến triển nặng, dẫn đến biến chứng phổi, suy hô hấp hoặc tử vong.

Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỷ lệ chữa khỏi MDR-TB hiện đạt khoảng 60–70% khi người bệnh được điều trị theo phác đồ chuẩn mới. Điều quan trọng là không tự ý ngừng thuốc, không điều trị ở nơi không chuyên khoa và duy trì tái khám định kỳ để bảo đảm hiệu quả lâu dài.

Nhận biết sớm và điều trị kịp thời lao phổi đa kháng thuốc là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe và ngăn ngừa lây nhiễm trong cộng đồng. Nếu bạn đang nghi ngờ có dấu hiệu mắc bệnh, hãy chủ động đến Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn để được thăm khám và hướng dẫn điều trị theo đúng phác đồ chuẩn quốc tế.