Xơ phổi là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Bệnh xơ phổi là gì?

Xơ phổi là một bệnh lý mạn tính của nhu mô phổi, đặc trưng bởi sự gia tăng sản xuất chất sợi trong mô kẽ phổi, làm mất đi tính đàn hồi của phổi, giảm thể tích khí lưu thông, đồng thời ngăn cản sự trao đổi khí ở màng phế nang mao mạch, cuối cùng dẫn đến tình trạng suy hô hấp và tử vong.
Hiện nay, xơ phổi được chia thành hai loại chính như sau:

• Xơ phổi thứ phát: Nhóm này có nguyên nhân, có thể do nhiều bệnh lý hệ thống khác nhau như viêm khớp dạng thấp, xơ cứng bì lan tỏa, các bệnh bụi phổi, bệnh phổi tăng cảm…
• Xơ phổi vô căn: Nhóm này không rõ nguyên nhân, có tiên lượng nặng với thời gian sống trung bình là 3 năm nếu không được điều trị.

Nguyên nhân gây bệnh xơ phổi:

Tổn thương phổi dẫn đến xơ phổi có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau:

• Hút thuốc lá: Là nguyên nhân chính gây tổn thương phổi, khiến cho các chất độc hại trong khói thuốc gây viêm và tổn thương tế bào phổi, dẫn đến xơ hóa.
• Phơi nhiễm nghề nghiệp, môi trường và tia xạ: Những người làm việc trong môi trường chứa các chất gây ô nhiễm như bụi silica, amiăng, hoặc các chất hóa học độc hại khác có nguy cơ cao mắc bệnh xơ phổi. 
• Do thuốc: Một số loại thuốc như thuốc chống viêm, thuốc chữa bệnh tim mạch hoặc kháng sinh có thể gây tổn thương phổi như một tác dụng phụ không mong muốn. 
• Các bệnh mô liên kết, bệnh lý hệ thống: Bệnh như lupus ban đỏ hệ thống, viêm khớp dạng thấp và các bệnh tự miễn khác có thể liên quan đến xơ phổi như một phần của sự tổn thương mô liên kết trong cơ thể.
• Rối loạn di truyền: Chẳng hạn như như bệnh viêm phổi kẽ thông thường (UIP) có thể làm tăng nguy cơ phát triển xơ phổi.
• Viêm mạch: Các tình trạng gây viêm mạch máu cũng sẽ dẫn đến xơ hóa trong phổi do viêm kéo dài.
• Các rối loạn khác: Một số rối loạn khác như hội chứng ngưng thở khi ngủ, bệnh trào ngược dạ dày thực quản, hoặc tăng huyết áp động mạch phổi cũng có liên quan đến sự phát triển của xơ phổi.

Trong một số trường hợp, nguyên nhân gây xơ phổi không xác định được, tình trạng này được gọi là xơ phổi vô căn.

Những triệu chứng của bệnh xơ phổi

Bệnh nhân thường có các triệu chứng như:

• Ho khan, ho dai dẳng, gây khó chịu. 
• Khó thở là triệu chứng thường gặp khởi phát âm thầm, thường tiến triển chậm, ban đầu chỉ biểu hiện khi bệnh nhân gắng sức, nhưng theo thời gian bệnh nhân sẽ khó thở thường xuyên, có thể kèm theo giảm oxy máu. 
• Bệnh nhân thường cảm thấy hụt hơi, có thể sụt cân và xuất hiện các triệu chứng của bệnh lý liên quan. Triệu chứng của bệnh dễ bị nhầm lẫn với các bệnh khác, dẫn đến việc chẩn đoán muộn. Tuy nhiên, nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách từ đầu, tình trạng sức khỏe của bệnh nhân sẽ được cải thiện đáng kể.
• Khi khám lâm sàng, bệnh nhân có thể có tiếng ran nổ ở hai đáy phổi, dấu hiệu ngón tay dùi trống (thường gặp trong xơ phổi vô căn), kèm theo tím tái trung ương và suy tim phải.

Xơ phổi có những biến chứng gì?

Bệnh xơ phổi có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng không chỉ làm suy giảm chức năng hô hấp mà còn gây ra các vấn đề về tim mạch và hệ thống miễn dịch:

• Tăng áp phổi: Bệnh xơ phổi khiến các mạch máu trong phổi bị cứng lại và hẹp lại, làm giảm lượng máu lưu thông và gây áp lực cao trong phổi. Lúc này buộc tim phải làm việc nhiều hơn để bơm máu qua phổi, có thể dẫn đến mệt mỏi và khó thở.
• Suy tim phải: Điều này có thể gây ra tình trạng đột quỵ, đau ngực hoặc phù chân và bụng do dịch tích tụ.
• Suy hô hấp: Bệnh xơ phổi làm giảm khả năng phổi trao đổi khí, dẫn đến suy hô hấp. Các dấu hiệu của tình trạng này bao gồm khó thở nghiêm trọng và mức oxy máu thấp.
• Ung thư: Bệnh nhân mắc xơ phổi có nguy cơ cao phát triển ung thư phổi do sự thay đổi của tế bào trong phổi. 
• Các biến chứng khác ở phổi: Khi tình trạng xơ phổi trở nên trầm trọng hơn theo thời gian, nó có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng như cục máu đông trong phổi, xẹp phổi hoặc nhiễm trùng phổi.

Bệnh xơ phổi có nguy hiểm không?

Có, bệnh xơ phổi là một tình trạng y tế rất nguy hiểm và hầu như không hồi phục. Triệu chứng ngày càng nặng dần theo thời gian làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống và đe dọa tính mạng của bệnh nhân, nếu bệnh không được chẩn đoán cũng như điều trị sớm. 

Các biến chứng của bệnh có thể bao gồm tăng huyết áp phổi, suy tim bên phải và hô hấp không hiệu quả, đặc biệt là trong những trường hợp bệnh nặng. Đáng tiếc, không có phương pháp chữa trị hoàn toàn cho bệnh xơ phổi, nhưng có các phương pháp điều trị có thể làm chậm tiến trình bệnh và cải thiện chất lượng sống cho người bệnh. 

Bệnh xơ phổi có lây không?

Bệnh xơ phổi không lây nhiễm. Đây là một tình trạng bệnh lý liên quan đến việc tổn thương và sẹo hóa mô phổi, thường do các yếu tố như tiếp xúc lâu dài với các chất gây hại, các bệnh tự miễn hoặc đột biến gen, chứ không phải do nhiễm trùng có thể truyền từ người này sang người khác.

Chẩn đoán bệnh xơ phổi như thế nào?

Việc chẩn đoán cần dựa vào: 

• Khám lâm sàng, khai thác kỹ bệnh sử, tiền sử, xét nghiệm, thăm dò chức năng hô hấp (đo độ bão hòa oxy, thử nghiệm gắng sức, khí máu động mạch, đo chức năng hô hấp).
• Hình ảnh học: X-Quang ngực, chụp cắt lớp vi tính phân giải cao HRCT.

• X-quang ngực: ít nhạy, nhưng  là bước đầu tiên để phát hiện xơ phổi khi phát hiện điều bất thường trên phim X-quang. X-quang có thể cho thấy các mô sẹo điển hình, xơ hóa lan rộng, phổi bị teo lại hay giảm thể tích.
• Chụp cắt lớp vi tính phân giải cao HRCT: là một phương pháp chẩn đoán y khoa tiên tiến giúp kiểm tra các cấu trúc rất nhỏ trong phổi có kích thước dưới 1mm. Công nghệ này có độ nhạy cao hơn so với chụp X-quang ngực thông thường. HRCT đặc biệt hữu ích trong việc nhận biết các dạng xơ phổi khác nhau, với từng loại bệnh sẽ hiện lên những đặc điểm riêng biệt trên hình ảnh.

• Sinh thiết (khi chưa có chẩn đoán quyết định): Bệnh xơ hóa phổi có thể được chẩn đoán bằng cách kiểm tra một lượng nhỏ mô phổi (còn gọi là sinh thiết) trong phòng thí nghiệm. Các cách thu mẫu sinh thiết gồm: Nội soi phế quản, phẫu thuật nội soi sinh thiết.

Điều trị bệnh xơ phổi như thế nào?

Điều trị bằng thuốc

Tùy trường hợp cụ thể, nhưng tuyệt đối phải tuân theo chỉ định của bác sĩ chuyên khoa, bệnh nhân có thể sử dụng kháng viêm (corticosteroid), thuốc chống xơ (Nintedanib, Pirfenidone),...  để điều trị bệnh. Tuy nhiên, một số loại thuốc có thể gây ra một số tác dụng phụ như buồn nôn, tiêu chảy hoặc nổi mẩn..

Nâng cao chất lượng cuộc sống

Nâng cao chất lượng cuộc sống đòi hỏi sự đầu tư vào các khía cạnh khác nhau như sức khỏe, giáo dục, môi trường sống và hạ tầng cộng đồng, giúp mỗi bệnh nhân tăng cơ hội chữa bệnh:

• Liệu pháp oxy: Điều trị bằng cách thở oxy dài hạn được khuyên dùng cho bệnh nhân suy hô hấp mạn tính, giúp cải thiện tỷ lệ sống. Thường thì việc sử dụng oxy chỉ bắt đầu khi bệnh đã tiến triển đến giai đoạn muộn, đặc biệt khi bệnh nhân cảm thấy thiếu oxy khi gắng sức.
• Tiêm vắc xin: Cần tiêm vắc xin phế cầu và cúm để ngăn ngừa các nhiễm trùng có thể làm bệnh nặng hơn.
• Cai thuốc lá: Việc bỏ thuốc lá là rất cần thiết và bệnh nhân nên được hỗ trợ trong quá trình cai thuốc.
• Tập phục hồi chức năng: Tham gia vào các bài tập phục hồi chức năng sẽ giúp người bệnh giảm cảm giác khó thở và tăng khả năng đi bộ. Chương trình này còn bao gồm việc thiết lập một chế độ ăn uống lành mạnh, tập luyện thể dục thể thao,.. nhằm cải thiện sức khỏe tổng thể.
• Điều trị bệnh kèm theo: Việc điều trị các bệnh như trào ngược dạ dày, trầm cảm, lo âu, bệnh mạch vành, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính,... là rất quan trọng, góp phần vào việc cải thiện hiệu quả điều trị xơ phổi và sức khỏe tổng thể của bệnh nhân.

Ghép phổi

Cấy ghép phổi được coi là giải pháp cuối cùng cho các bệnh nhân trẻ bị xơ phổi nghiêm trọng, khi các phương pháp điều trị khác không mang lại hiệu quả. Mặc dù cấy ghép phổi có thể nâng cao chất lượng sống đáng kể, đây là một quá trình phức tạp với chi phí cao và không ít rủi ro. Vì vậy, bệnh nhân và gia đình cần tư vấn kỹ từ bác sĩ để hiểu rõ về các lợi ích cũng như những thách thức có thể gặp phải trước khi quyết định thực hiện phẫu thuật này.

Tuy nhiên, đối với những bệnh nhân không thể ghép phổi, việc sử dụng các phương pháp chăm sóc giảm nhẹ (hỗ trợ tâm lý, điều trị triệu chứng,...) có thể giúp giai đoạn cuối đời của họ và gia đình trở nên nhẹ nhàng hơn. Sử dụng morphin khi khó thở là những biện pháp hiệu quả để giảm bớt sự khó chịu cho người bệnh

Cách phòng ngừa bệnh xơ phổi

Phòng ngừa bệnh xơ phổi bắt đầu bằng việc hiểu rõ các yếu tố nguy cơ và thực hiện các biện pháp để giảm thiểu những ảnh hưởng này. Dưới đây là một số hướng dẫn chung mà bạn có thể tham khảo để bảo vệ phổi của mình:

• Tránh tiếp xúc với ô nhiễm không khí và chất độc hại như hóa chất công nghiệp, khói bụi từ phương tiện giao thông, hoặc khói từ than, củi 
• Tránh xa thuốc lá vì việc này là nguyên nhân lớn nhất gây ra xơ phổi..
• Cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng thuốc: một số thuốc có tác dụng phụ và gây bệnh ở phổi.
•  Duy trì lối sống lành mạnh: Tập thể dục đều đặn, ăn uống cân đối và kiểm soát các bệnh lý nền như đái tháo đường và tăng huyết áp.
• Đảm bảo tiêm chủng đầy đủ các loại vắc xin để bảo vệ bạn khỏi các bệnh về phổi và những bệnh khác.Tái khám định kỳ theo chỉ định của bác sĩ để phát hiện sớm, điều trị kịp thời.

Hy vọng những thông tin về nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị xơ phổi của phòng khám chuyên khoa lao phổi BS Tẩn sẽ giúp bạn đọc có cái nhìn sâu sắc hơn về căn bệnh này. Nhận thức đầy đủ và kịp thời về các dấu hiệu của bệnh không chỉ giúp người bệnh tiếp cận sớm với các biện pháp can thiệp y tế mà còn nâng cao khả năng kiểm soát bệnh, giảm thiểu các biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.
 

BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn

Trưởng Khoa Lao và Bệnh Phổi - Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch TPHCM

0913.80.50.82 - 0916.93.63.5