Người bị lao phổi có phải cách ly không? Cách phòng ngừa lây nhiễm

Người bị lao phổi có phải cách ly không và nếu có thì thời gian bao lâu, cách ly ở đâu, trong hoàn cảnh nào? Đây là những điều không phải ai cũng nắm rõ. Bài viết dưới đây của Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn sẽ giúp bạn hiểu đúng về quy định cách ly và cách bảo vệ người thân khi có ca bệnh.

Người bị lao phổi có phải cách ly không? 

Theo khuyến cáo từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) và Hiệp hội Kiểm soát Lao Mỹ (NTCA), người mắc lao phổi có thể cần cách ly trong một số giai đoạn – đặc biệt là giai đoạn đầu điều trị, khi nguy cơ lây nhiễm qua đường hô hấp vẫn còn cao.

Cụ thể, trong 5 ngày đầu điều trị, người bệnh thường có khả năng phát tán vi khuẩn nhiều hơn, đặc biệt nếu đờm chứa nhiều vi khuẩn lao hoặc phổi bị tổn thương nặng. Khi đó, việc cách ly theo đường hô hấp là cần thiết, tùy vào mức độ lây lan của bệnh.[1]

Một số trường hợp đặc biệt như lao phổi đa kháng thuốc (MDR-TB) có thể cần được cách ly lâu hơn trong phòng áp lực âm (nếu có điều kiện), nhằm ngăn ngừa tối đa nguy cơ lây nhiễm. Trong khi đó, người bị lao tiềm ẩn (latent TB) thì không có khả năng lây truyền và không cần cách ly.

Đọc thêm về bệnh lao phổi có lây không? Cách phòng tránh lây nhiễm mới nhất

Tại sao lao phổi dễ lây trong cộng đồng?

Lao phổi dễ lây chủ yếu là do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis tồn tại trong những giọt bắn siêu nhỏ (kích thước chỉ khoảng 1–5 micron) mà người bệnh phát tán ra khi ho, hắt hơi, nói chuyện hoặc hát. Những hạt này có thể lơ lửng trong không khí hàng giờ, đặc biệt ở nơi kín gió, thiếu thông thoáng, khiến người xung quanh dễ hít phải và bị nhiễm bệnh.

Không chỉ vậy, điều kiện môi trường cộng đồng cũng góp phần làm tăng nguy cơ lây lan. Những nơi đông dân cư, không gian chật hẹp, thông gió kém sẽ tạo điều kiện cho vi khuẩn dễ dàng lan rộng. 

Ngoài ra, những người có hệ miễn dịch suy yếu (như người nhiễm HIV), suy dinh dưỡng hoặc mắc bệnh mạn tính cũng dễ bị nhiễm lao và nhanh chóng chuyển sang giai đoạn bệnh có khả năng lây truyền.

Thời gian cách ly của người bị lao phổi là bao lâu?

Thông thường, trong 5 ngày đầu tiên điều trị bằng thuốc kháng lao hiệu quả, bệnh nhân vẫn có nguy cơ lây truyền vi khuẩn cho người khác. Vì vậy, trong giai đoạn này, việc cách ly theo đường hô hấp là cần thiết, đặc biệt nếu bệnh nhân có tải lượng vi khuẩn cao (ví dụ: đờm dương tính, phổi có tổn thương hang).

Sau khi đã điều trị đủ từ 5 ngày trở lên, đa số người bệnh được xem là không còn khả năng lây, ngay cả khi kết quả xét nghiệm đờm vẫn còn dương tính. Khi đó, việc cách ly có thể được dỡ bỏ và bệnh nhân có thể trở lại sinh hoạt bình thường, trừ khi rơi vào nhóm có nguy cơ cao, chẳng hạn như:

• Lao đa kháng thuốc (MDR-TB) hoặc kháng nhiều thuốc: có thể cần kéo dài cách ly và nếu có điều kiện, nên cách ly trong phòng áp lực âm để hạn chế lây nhiễm.
• Môi trường có người dễ tổn thương (như trẻ nhỏ, người suy giảm miễn dịch, cơ sở chăm sóc tập trung): dù đã điều trị >5 ngày, vẫn nên cân nhắc tiếp tục hạn chế tiếp xúc để đảm bảo an toàn cộng đồng.

Hướng dẫn cách ly người bệnh lao phổi

Cách ly tại bệnh viện

Trong trường hợp bệnh lao tiến triển nặng và người bệnh phải nhập viện, việc cách ly sẽ được thực hiện trong phòng đặc biệt có hệ thống thông gió an toàn, nhằm ngăn vi khuẩn lao lây lan qua không khí sang các khu vực khác.
Thời gian cách ly nội trú kéo dài đến khi:

• Có ít nhất 3 mẫu đờm âm tính liên tiếp, thu cách nhau 8–24 giờ.
• Đã điều trị thuốc kháng lao hiệu quả ít nhất 14 ngày, tùy theo quy định địa phương.

Trước khi xuất viện, bệnh nhân cần:

• Có dấu hiệu cải thiện lâm sàng.
• Có kế hoạch theo dõi tiếp tục sau điều trị.
• Không sống cùng trẻ nhỏ dưới 5 tuổi hoặc người suy giảm miễn dịch chưa được đánh giá nguy cơ.

Cách ly tại nhà

Trong thời gian cách ly tại nhà, cần tuân thủ nghiêm các biện pháp sau:

• Ở phòng riêng, ngủ một mình, luôn mở cửa sổ hoặc dùng quạt để tăng cường thông gió.
• Đeo khẩu trang y tế khi tiếp xúc người khác, vứt bỏ khăn giấy sau khi ho/hắt hơi.
• Không đón khách, không ra nơi công cộng, không sử dụng các phương tiện công cộng như xe buýt, taxi.
• Hạn chế tiếp xúc với người dễ tổn thương (trẻ nhỏ, người suy giảm miễn dịch). Nếu cần thiết, phải đeo khẩu trang và rút ngắn thời gian tiếp xúc.

Việc cách ly tại nhà có thể được dừng lại khi người bệnh được xác định là không còn khả năng lây nhiễm và đáp ứng đầy đủ các điều kiện sau: 

• Đã được điều trị bằng bốn loại thuốc kháng lao phù hợp trong ít nhất 14 ngày thông qua phương pháp DOT (Directly Observed Therapy) và dung nạp thuốc tốt; 
• Có dấu hiệu cải thiện lâm sàng rõ rệt hoặc không còn triệu chứng; 
• Có ba mẫu xét nghiệm đờm AFB âm tính liên tiếp, được thu cách nhau tối thiểu 8 giờ.

Đọc thêm về 6 cách sống chung với người bị bệnh lao an toàn mới nhất

Các biện pháp phòng tránh lây nhiễm trong thời gian cách ly

Trong thời gian người bệnh lao phổi đang cách ly, cần thực hiện nghiêm túc các biện pháp phòng ngừa lao phổi để tránh lây lan vi khuẩn lao sang người xung quanh:

Đeo khẩu trang đúng cách

Người chăm sóc hoặc người sống cùng nên đeo khẩu trang bảo hộ loại N95 hoặc tương đương khi tiếp xúc gần với bệnh nhân, đặc biệt trong không gian kín hoặc kém thông gió. Khẩu trang cần được đeo kín mũi, miệng và thay mới khi bị ẩm hoặc sau mỗi lần sử dụng kéo dài.

Vệ sinh tay và khử khuẩn thường xuyên

Rửa tay sạch bằng xà phòng và nước hoặc dùng dung dịch sát khuẩn chứa cồn sau khi tiếp xúc với bệnh nhân, khăn giấy đã dùng, hoặc các bề mặt thường xuyên chạm vào. Không chạm tay lên mắt, mũi, miệng khi chưa vệ sinh tay.

Không dùng chung đồ dùng cá nhân

Các vật dụng như khăn mặt, dao cạo, chăn gối... cần được tách riêng cho người bệnh. Bề mặt tiếp xúc chung (tay nắm cửa, bồn rửa, nhà vệ sinh) nên được vệ sinh và khử khuẩn định kỳ mỗi ngày.
Hạn chế tiếp xúc gần: Tránh ôm, hôn, nói chuyện gần mặt hoặc ở cạnh bệnh nhân trong thời gian dài. Nếu cần trao đổi, nên giữ khoảng cách ít nhất 1–2 mét và đảm bảo cả hai đều đeo khẩu trang đúng cách.

Tầm soát và điều trị dự phòng cho người tiếp xúc

Người sống cùng với bệnh nhân nên được khám sàng lọc lao bằng xét nghiệm máu, da hoặc chụp X-quang. Nếu có dấu hiệu nhiễm lao tiềm ẩn, đặc biệt với trẻ nhỏ hoặc người suy giảm miễn dịch, cần bắt đầu điều trị dự phòng càng sớm càng tốt.

Tuyên truyền và hướng dẫn rõ ràng

Người chăm sóc nên được hướng dẫn cụ thể về cách lây truyền bệnh lao, nhận biết triệu chứng sớm, cách sử dụng và thay khẩu trang đúng cách, xử lý khăn giấy đã dùng, và phân loại rác y tế tại nhà một cách an toàn.

Các câu hỏi thường gặp về bệnh lao phổi và cách ly

Người tiếp xúc với bệnh nhân lao phổi cần làm gì?

Cần tiến hành điều tra tiếp xúc (contact investigation) để xác định những người có nguy cơ cao – đặc biệt là những ai từng sống cùng nhà, làm việc chung phòng kín hoặc ở gần nguồn lây trong môi trường thông gió kém. Những người này nên được sàng lọc và xét nghiệm lao để phát hiện sớm nguy cơ nhiễm bệnh.

Lao phổi kiêng những gì?

Mặc dù vi khuẩn lao không lây qua tiếp xúc với đồ vật, nhưng người bệnh vẫn nên hạn chế dùng chung đồ cá nhân như chén bát, khăn mặt, quần áo. Đặc biệt, nên tránh tiếp xúc gần như ôm hôn, nói chuyện sát mặt. 

Nếu cần giao tiếp, hãy giữ khoảng cách từ 1–2 mét và đảm bảo cả hai đều đeo khẩu trang. Trong thời gian còn khả năng lây, người bệnh nên tránh đến nơi công cộng, không tiếp khách và không sử dụng phương tiện công cộng.

Lao phổi có thể tái phát không?

Có. Người bệnh có thể bị tái phát nếu không điều trị đúng phác đồ hoặc không đủ thời gian. Ngoài ra, nguy cơ tái nhiễm từ môi trường có nguồn lây khác cũng có thể xảy ra. Việc điều trị lao tiềm ẩn (LTBI) là một biện pháp hiệu quả để ngăn bệnh tiến triển và hạn chế tái phát trong tương lai.

Tiếp xúc với người bị lao bao lâu thì phát bệnh?

Sau khi tiếp xúc với nguồn lây, có thể phải chờ khoảng 8 tuần (gọi là “window period”) để các xét nghiệm phát hiện nhiễm lao (TST hoặc IGRA) cho kết quả chính xác. Trong số những người tiếp xúc gần mà không được điều trị kịp thời, khoảng 20–30% có thể bị nhiễm lao tiềm ẩn.

Người bị lao phổi có nên dùng chung quần áo giặt với nhau không

Vi khuẩn lao không lây qua quần áo hay bề mặt vật dụng, nhưng không nên giặt chung đồ cá nhân như khăn mặt, áo ngủ hay chăn gối vì đây thường là các vật tiếp xúc gần với dịch tiết (đờm, nước bọt). Để phòng ngừa tốt hơn, nên giặt riêng đồ dùng của người bệnh, nhất là khi có vết bẩn từ ho hoặc hắt hơi.

Tóm lại, người bị lao phổi có phải cách ly không còn phụ thuộc vào mức độ bệnh và giai đoạn điều trị. Nếu được chẩn đoán sớm, tuân thủ phác đồ điều trị và áp dụng đúng các biện pháp phòng tránh, người bệnh hoàn toàn có thể hòa nhập trở lại cộng đồng an toàn. 

Link tham khảo:

• https://www.vdh.virginia.gov/content/uploads/sites/175/2025/05/NTCA-Guidelines-for-Respiratory-Isolation-and-Restrictions-to-REduce-Tranmission-of-Pulmonary-Tuberculosis-in-Community-Settings.pdf
• https://medicalguidelines.msf.org/en/viewport/TUB/english/1-2-transmission-20320178.html#main-content
• https://academic.oup.com/cid/advance-article/doi/10.1093/cid/ciae199/7649400
• https://en.wikipedia.org/wiki/Transmission-based_precautions
• https://www.heartlandntbc.org/wp-content/uploads/2021/12/guidelines_home_hospital_infectious_patients.pdf
• https://www.cdc.gov/tb/prevention/index.html
• https://www.cdc.gov/tb/media/pdfs/Self_Study_Module_8_Contact_Investigations_for_Tuberculosis.pdf