Xét nghiệm Adenosine Deaminase (ADA) là gì? Ý nghĩa và vai trò

Khi nghi ngờ bệnh lao màng phổi, bác sĩ thường chỉ định xét nghiệm Adenosine Deaminase (ADA) để kiểm tra hoạt tính men trong dịch màng phổi. Vậy xét nghiệm ADA là gì, thực hiện ra sao và cần lưu ý gì khi đọc kết quả? Cùng Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn tham khảo bài viết dưới đây.

Xét nghiệm dịch màng phổi ADA (Adenosine Deaminase) là gì?

ADA vốn là enzym tham gia quá trình chuyển hóa purin và gắn liền với hoạt động của tế bào miễn dịch (lympho T). Khi cơ thể có tình trạng viêm, nhiễm lao hoặc một số bệnh lý khác, mức ADA trong dịch màng phổi thường tăng cao.

Xét nghiệm dịch màng phổi ADA (Adenosine Deaminase) là phương pháp đo nồng độ enzym ADA trong dịch màng phổi. Kết quả này giúp bác sĩ tìm ra nguyên nhân gâytràn dịch, đặc biệt là lao màng phổi. 

Vai trò của xét nghiệm dịch màng phổi ADA

Theo nhiều nghiên cứu, nếu nồng độ ADA trong dịch ≥ 40 U/L, xét nghiệm có thể đạt độ nhạy gần 94% và độ đặc hiệu khoảng 95% trong chẩn đoán lao màng phổi.

Tuy nhiên, xét nghiệm ADA không chỉ liên quan đến lao. Khi chỉ số ADA tăng cao nhưng không kèm bằng chứng lao, bác sĩ còn cân nhắc các nguyên nhân khác như viêm màng phổi do vi khuẩn, tràn dịch ác tính hay bệnh lý tự miễn.

Dù giá trị chẩn đoán cao, ADA vẫn không được coi là “tiêu chuẩn vàng”. Kết quả có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, dẫn đến dương tính giả trong một số bệnh không phải lao. Vì vậy, xét nghiệm ADA chỉ nên được xem như một dấu hiệu gợi ý, cần kết hợp với lâm sàng, hình ảnh học và các xét nghiệm lao khác để có chẩn đoán chính xác.

Nguyên lý hoạt động của xét nghiệm ADA

Xét nghiệm ADA dùng để đo mức độ hoạt động của một loại enzyme trong dịch màng phổi, gọi là Adenosine Deaminase (ADA). Enzyme này có vai trò giúp các tế bào miễn dịch xử lý chất adenosine và duy trì hoạt động của hệ miễn dịch.

Khi cơ thể có tình trạng viêm hoặc bệnh lý như lao màng phổi, tế bào miễn dịch sẽ hoạt động mạnh hơn và tiết ra nhiều ADA hơn. Trong phòng xét nghiệm, mẫu dịch màng phổi được cho phản ứng với hóa chất chuyên biệt. 

Nếu lượng ADA cao, phản ứng tạo màu đậm, sau đó máy sẽ đo cường độ màu và quy đổi thành chỉ số ADA. Chỉ số càng cao càng gợi ý nhiều khả năng lao màng phổi hoặc tình trạng viêm; ngược lại, chỉ số thấp làm giảm khả năng nghĩ đến lao.

Đối tượng cần xét nghiệm ADA

Xét nghiệm ADA dịch màng phổi thường được chỉ định cho:

• Người có tràn dịch màng phổi nhưng chưa rõ nguyên nhân, nhất là khi dịch được phân loại là exudate (dịch thấm).
• Người nghi ngờ lao màng phổi, đặc biệt tại khu vực có tỷ lệ lao cao và có triệu chứng gợi ý như: ho kéo dài, sốt, sụt cân, mệt mỏi, đau tức ngực.
• Những trường hợp cần phân biệt nguyên nhân tràn dịch: giữa lao với nhiễm trùng màng phổi khác, ác tính, bệnh tự miễn, v.v.
• Khi các xét nghiệm vi sinh và tế bào học chưa đưa ra kết quả chắc chắn, ADA sẽ là công cụ hỗ trợ định hướng chẩn đoán ban đầu.

Quy trình xét nghiệm dịch màng phổi

Quy trình xét nghiệm dịch màng phổi được tiến hành theo từng bước rõ ràng nhằm đảm bảo kết quả chính xác và an toàn cho người bệnh. Quy trình cụ thể diễn ra như sau:

• Bước 1: Chuẩn bị và thăm khám ban đầu: Trước khi lấy mẫu, bác sĩ sẽ khám lâm sàng, kết hợp chụp X-quang hoặc siêu âm để xác định có dịch trong màng phổi. Người bệnh được giải thích quy trình, ký giấy đồng ý và không cần nhịn ăn trước khi thực hiện.
• Bước 2: Lấy mẫu dịch (chọc dò màng phổi – thoracentesis):Ở bước này, người bệnh được đặt ở tư thế ngồi hoặc hơi nghiêng. Vùng da chọc dò sẽ được sát khuẩn và gây tê tại chỗ. Dưới hướng dẫn hình ảnh, bác sĩ đưa kim vào khoang màng phổi để hút ra một lượng dịch cần thiết. Người bệnh cần giữ yên, tránh ho hoặc thở gấp để giảm nguy cơ biến chứng.
• Bước 3: Xử lý mẫu trong phòng xét nghiệm: Ngay sau khi lấy, mẫu dịch được chuyển đến phòng xét nghiệm. Kỹ thuật viên có thể ly tâm tách phần dịch trong, sau đó tiến hành đo hoạt tính enzyme ADA bằng các phương pháp sinh hóa chuyên dụng.
• Bước 4: Đọc kết quả và gửi cho bác sĩ: Phòng xét nghiệm sẽ trả kết quả nồng độ ADA (thường tính bằng U/L). Thông tin này được gửi đến bác sĩ điều trị, để đối chiếu với ngưỡng chuẩn và kết hợp cùng các xét nghiệm khác nhằm đánh giá nguyên nhân gây tràn dịch màng phổi.
• Bước 5: Theo dõi sau thủ thuật: Sau khi lấy mẫu, người bệnh được theo dõi ngắn hạn để kịp thời phát hiện biến chứng (nếu có). Kết quả ADA thường có sau 1–3 ngày, và dựa vào đó, bác sĩ sẽ quyết định hướng chẩn đoán hoặc phác đồ điều trị tiếp theo.

Cách đọc kết quả xét nghiệm ADA

Khi có kết quả, bác sĩ sẽ so sánh chỉ số xét nghiệm ADA với chỉ số ADA bình thường để đánh giá tình trạng. Ở nhiều phòng xét nghiệm, mức ADA < 40 U/L trong dịch màng phổi được coi là bình thường, nghĩa là chưa có dấu hiệu rõ ràng của lao.

Nếu chỉ số ADA dịch màng phổi ≥ 40 U/L, đây là dấu hiệu ADA tăng cao. Kết quả này có thể gợi ý lao màng phổi hoặc phản ánh tình trạng viêm, nhưng chưa đủ để khẳng định chắc chắn. Một số bệnh lý khác cũng khiến ADA tăng, ví dụ:

• Viêm màng phổi do vi khuẩn
• Tràn dịch màng phổi do ung thư
• Các bệnh viêm tự miễn

Do đó, chỉ số xét nghiệm ADA chỉ mang tính chất định hướng. Để chẩn đoán chính xác, bác sĩ sẽ kết hợp thêm nhiều yếu tố:

• Triệu chứng lâm sàng (sốt, ho dai dẳng, sụt cân…)
• Kết quả vi sinh, tế bào học từ dịch màng phổi
• Các xét nghiệm hỗ trợ (LDH, tỷ lệ ADA/LDH, tỷ lệ lympho)
• Phim X-quang, siêu âm hoặc CT scan

Có thể thấy, xét nghiệm Adenosine Deaminase (ADA) là công cụ quan trọng nhưng không được dùng đơn lẻ để chẩn đoán. Kết quả cần được kết hợp với lâm sàng và nhiều xét nghiệm khác để xác định chính xác nguyên nhân gây tràn dịch màng phổi.

Tìm hiểu thêm:

• Xét nghiệm tiêm dưới da xác định bệnh lao
• Xét nghiệm máu có phát hiện lao phổi không? Ưu điểm, hạn chế và lưu ý

Link tham khảo:

• https://bmcpulmmed.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12890-022-02150-4
• https://www.apollohospitals.com/diagnostics-investigations/adenosine-deaminase-test