Bệnh lao phổi có di truyền không? Thông tin mới nhất 2025

Nhiều người thắc mắc liệu bệnh lao phổi có di truyền không, nhất là khi trong gia đình có nhiều người từng mắc bệnh. Đây là mối quan tâm chính đáng bởi lao phổi là bệnh truyền nhiễm phổ biến, dễ lây qua đường hô hấp. Tuy nhiên, không phải ai sống chung hoặc có quan hệ huyết thống với người bệnh cũng đều mắc lao. Vậy bệnh lao phổi có mang tính di truyền hay chỉ lây qua tiếp xúc? Hãy cùng Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn tìm hiểu rõ hơn trong bài viết dưới đây.

Tổng quan về bệnh lao 

Bệnh lao (đặc biệt là lao phổi) là bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis, lây qua không khí khi người bệnh ho, nói hoặc hát và không di truyền theo gen. Năm 2023, WHO ghi nhận 10,8 triệu người mắc và 1,25 triệu ca tử vong, lao đã trở lại là tác nhân gây tử vong hàng đầu trong các bệnh truyền nhiễm.

Khoảng 1/4 dân số thế giới mang vi khuẩn lao tiềm ẩn, chỉ 5–10% trong số này sẽ phát bệnh, đặc biệt khi miễn dịch suy yếu (HIV, đái tháo đường, suy dinh dưỡng, thuốc lá, rượu). Trẻ sơ sinh có thể mắc “lao bẩm sinh” khi mẹ bị lao hoạt động, nhưng đây là tình huống rất hiếm và khó chẩn đoán sớm.

Bệnh lao thường ảnh hưởng phổi nhưng có thể lan tới thận, cột sống, não. Bệnh lây qua không khí khi người mắc ho, nói, hắt hơi và không phải bệnh di truyền hay lây qua bắt tay, dùng chung bát đũa, ly cốc. 

Khi phát bệnh, các dấu hiệu thường gặp của lao phổi gồm ho kéo dài (đôi khi ho ra máu), đau ngực, mệt mỏi, sụt cân, sốt, vã mồ hôi đêm, cần đi khám sớm để được xét nghiệm và điều trị đúng phác đồ. 

Về chẩn đoán lao phổi, WHO khuyến nghị sử dụng xét nghiệm sinh học phân tử nhanh làm xét nghiệm ban đầu cho mọi người có triệu chứng nghi lao (ví dụ Xpert MTB/RIF Ultra, Truenat), kết hợp X-quang và xét nghiệm vi sinh để khẳng định bệnh và phát hiện kháng thuốc. 

Bệnh lao phổi có di truyền không? Phân biệt “di truyền” và “lây nhiễm”

Bệnh lao không di truyền qua gen. Vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis không truyền trong ADN từ bố mẹ sang con. Lao là bệnh truyền nhiễm qua không khí: khi người bệnh ho, hắt hơi, khạc đờm, giọt bắn chứa vi khuẩn lan vào môi trường và người xung quanh hít phải sẽ có nguy cơ nhiễm.

Một số người có tính nhạy cảm di truyền hoặc miễn dịch kém có thể dễ mắc hơn khi tiếp xúc, nhưng đây không phải nguyên nhân khiến bệnh “di truyền” trong gia đình. Mấu chốt vẫn là mức độ phơi nhiễm và phòng ngừa đúng cách.
Ai dễ mắc khi phơi nhiễm?

• Người tiếp xúc gần với ca lao hoạt động (người thân, người chăm sóc).
• Sống trong môi trường đông đúc, kém thông thoáng, vệ sinh kém.
• Dinh dưỡng kém hoặc mắc bệnh nền/suy giảm miễn dịch: HIV/AIDS, đái tháo đường, đang hóa trị, dùng thuốc ức chế miễn dịch.
• Trẻ em, người cao tuổi, phụ nữ mang thai – nhóm sức đề kháng yếu hơn.

Cách giảm nguy cơ lây nhiễm cho bạn và gia đình

• Đeo khẩu trang, mở cửa thông gió, che miệng khi ho, không khạc nhổ bừa bãi.
• Khám sàng lọc khi có tiếp xúc gần hoặc triệu chứng lao phổi (ho kéo dài, sốt nhẹ, sụt cân, ra mồ hôi đêm).
• Người bệnh tuân thủ phác đồ điều trị đủ thời gian, tái khám đúng hẹn.

Biện pháp phòng ngừa lao phổi cập nhật 2025

Phòng ngừa lao phổi tập trung vào thông khí tốt, bảo hộ hô hấp, phép lịch sự khi ho, phát hiện và điều trị sớm, cùng các biện pháp dự phòng cho nhóm nguy cơ.

Cho người khỏe mạnh và gia đình có ca bệnh

• Tăng thông khí: mở cửa sổ, tạo đối lưu, ưu tiên không gian thoáng, hạn chế tụ tập nơi kín, chật. Ở môi trường nguy cơ cao có thể dùng quạt, hệ thống gió theo khuyến nghị.
• Khẩu trang và phép lịch sự khi ho: người nghi ngờ/đang mắc bệnh đeo khẩu trang, che miệng khi ho/hắt hơi, bỏ khăn giấy vào túi kín/thùng có nắp, rửa tay sau khi ho. 
• Không dùng chung đồ cá nhân có dính dịch hô hấp, lau dọn bề mặt, giặt đồ như thường lệ. Lây qua đồ vật (fomite) không phải đường lây chính, nhưng vẫn nên vệ sinh đúng cách. 

Khi trong nhà có người mắc lao phổi

• Điều trị đúng phác đồ và theo dõi y tế giúp giảm nhanh khả năng lây: sau vài tuần điều trị hiệu quả, bác sĩ sẽ đánh giá thời điểm người bệnh không còn lây.
• Tổ chức không gian sống: phòng ở thoáng khí, nhiều ánh sáng, ưu tiên sinh hoạt riêng trong giai đoạn đầu điều trị, giữ khoảng cách khi buộc phải tiếp xúc. 
• Quản lý chất thải hô hấp: khăn giấy/khẩu trang đã dùng bỏ túi kín rồi thải bỏ đúng nơi, không đổ đờm bừa bãi.

Cho người tiếp xúc và nhóm nguy cơ cao

• Đi tầm soát nhiễm lao (LTBI) bằng TST/IGRA theo tư vấn y tế nếu từng tiếp xúc gần ca bệnh, sống/làm việc nơi nguy cơ cao, hoặc có bệnh nền làm suy giảm miễn dịch. Phát hiện & điều trị LTBI giúp ngăn tiến triển thành bệnh. 
• Điều trị dự phòng (TPT) cho người nhiễm lao tiềm ẩn thuộc nhóm chỉ định (ví dụ: người tiếp xúc hộ gia đình, người sống chung với HIV…) theo hướng dẫn WHO.

Tiêm chủng BCG cho trẻ sơ sinh

BCG trong Chương trình Tiêm chủng Mở rộng tại Việt Nam giúp bảo vệ trẻ nhỏ khỏi các dạng lao nặng (như lao màng não). Đây không phải biện pháp phòng lây cho người lớn. Hãy đảm bảo trẻ được tiêm ngay sau sinh theo lịch.

Lưu ý: Nếu bạn từng tiếp xúc gần người mắc lao hoặc có triệu chứng ho kéo dài, sốt nhẹ, sụt cân, mệt mỏi, hãy đi khám sớm để xét nghiệm và được tư vấn biện pháp phù hợp. 

Tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức về vấn đề di truyền lao

Lao phổi không phải là bệnh di truyền trực tiếp từ cha mẹ sang con, nhưng yếu tố di truyền trong cơ thể có thể ảnh hưởng đến khả năng phát bệnh khi tiếp xúc với vi khuẩn lao.

Nếu hiểu đúng, người dân sẽ nhận thức được rằng dù có yếu tố di truyền, lao vẫn là bệnh truyền nhiễm chủ yếu qua đường hô hấp và hoàn toàn có thể phòng ngừa, phát hiện sớm và chữa khỏi. Điều này giúp loại bỏ tâm lý đổ lỗi trong gia đình, giảm kỳ thị người bệnh và khuyến khích người có nguy cơ cao chủ động sàng lọc và điều trị dự phòng.

Ngoài ra, nâng cao nhận thức còn giúp các bác sĩ cân nhắc yếu tố di truyền trong đánh giá nguy cơ và lập kế hoạch điều trị cá nhân hóa hiệu quả hơn, đặc biệt trong cộng đồng có tiền sử mắc lao cao. Tóm lại, hiểu đúng về mối liên hệ giữa di truyền và bệnh lao là bước quan trọng để kiểm soát bệnh bền vững và giảm gánh nặng cho xã hội.

Tóm lại, "Bệnh lao phổi có di truyền không" thì câu trả lời là không, mà là bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn lao gây ra và lây chủ yếu qua đường hô hấp khi tiếp xúc gần với người bệnh.

Việc nhiều người trong cùng gia đình mắc lao thường do yếu tố môi trường sống chung và tiếp xúc kéo dài, không phải do di truyền gen. Nếu bạn đang lo lắng về nguy cơ lây nhiễm lao phổi trong gia đình hoặc cần được tư vấn cụ thể về kiểm tra, điều trị và phòng ngừa, hãy đến Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn để được thăm khám và hỗ trợ chuyên sâu từ đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm.

Tìm hiểu thêm:

• Bệnh lao phổi có đi làm được không? Giải đáp thắc mắc
• Bệnh lao phổi có chữa được không? Thời gian và tỉ lệ hồi phục

Nguồn tham khảo: 

• https://www.cdc.gov/tb-surveillance-report-2023/summary/risk-factors.html 
• https://journals.lww.com/lungindia/fulltext/2019/36030/host_genetics_and_tuberculosis__theory_of_genetic.16.aspx
• https://www.news-medical.net/news/20190905/How-tuberculosis-progresses-genetic-factors-play-a-major-role.aspx 
• https://www.mdpi.com/2073-4425/16/2/177