Lao kê là gì? Cách nhận biết sớm để điều trị kịp thời

Khi nhắc đến bệnh lao, nhiều người thường chỉ nghĩ đến lao phổi, vốn là thể bệnh phổ biến nhất. Tuy nhiên, vẫn còn một dạng lao khác nguy hiểm hơn, ít gặp và dễ bị bỏ sót trong chẩn đoán, đó là lao kê. Vậy lao kê là gì, nguyên nhân, triệu chứng của căn bệnh này ra sao? Cùng Phòng khám Lao phổi Bác sĩ Tẩn khám phá ngay sau đây nhé!

Tổng quan về bệnh Lao kê

Lao kê là gì?

Lao kê (lao kê toàn thể) là một dạng lao phổi do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra. Khác với lao phổi thông thường, lao kê không chỉ ảnh hưởng đến phổi mà còn có thể lan rộng ra nhiều cơ quan khác trong cơ thể thông qua đường máu hoặc hệ bạch huyết.

Đây là một bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng và có thể gây ra các tổn thương không những ở phổi mà còn nhiều cơ quan như gan, lá lách, hạch bạch huyết, tủy xương, màng bụng, màng phổi và màng não. Lao kê tại phổi được coi là lao phổi.

Mức độ nguy hiểm của bệnh lao kê

Lao kê là một bệnh lý rất nguy hiểm, có tỷ lệ tử vong cao nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Biến chứng của bệnh có thể rất nghiêm trọng, đặc biệt khi vi khuẩn lao xâm nhập vào các cơ quan quan trọng như màng não, gan, lá lách, và tủy xương.

Theo nhiều nghiên cứu trên thế giới, nếu không được chẩn đoán sớm và điều trị đúng tỷ lệ tử vong của lao kê có thể 30-50%.

Đường lây truyền của Lao kê

Lao kê lây truyền chủ yếu qua đường máu hoặc bạch huyết từ các ổ nhiễm trùng lao ban đầu trong cơ thể. 

• Lây qua đường máu: Vi khuẩn lao từ các ổ nhiễm (thường là từ phổi hoặc hạch bạch huyết) có thể xâm nhập vào mạch máu, lan ra khắp cơ thể và gây tổn thương ở các cơ quan như gan, thận, não, và xương.
• Lây qua đường bạch huyết: Vi khuẩn lao có thể xâm nhập vào hệ bạch huyết, từ đó lan ra các cơ quan khác trong cơ thể.

Sự khác biệt giữa lao kê và các dạng lao khác

Dù đều do vi khuẩn lao gây ra, lao kê lại có những đặc điểm riêng biệt về phạm vi tổn thương, triệu chứng và mức độ nghiêm trọng so với các dạng lao khác. Bảng dưới đây giúp bạn hình dung rõ hơn về sự khác biệt này:

Tiêu chí	Lao kê	Các dạng lao khác
Phạm vi tổn thương	Lan tỏa nhiều cơ quan qua đường máu hoặc bạch huyết	Thường khu trú ở một cơ quan (phổi, hạch, xương…)
Cơ chế bệnh sinh	Vi khuẩn lao phát tán rộng khắp cơ thể	Vi khuẩn lao gây tổn thương tại vị trí nhất định
Triệu chứng lâm sàng	Toàn thân, khó nhận biết, dễ nhầm lẫn với bệnh khác	Tùy thuộc vào cơ quan bị ảnh hưởng cụ thể
Chẩn đoán	Khó chẩn đoán, cần phối hợp nhiều xét nghiệm	Dễ phát hiện hơn nếu triệu chứng rõ ràng tại chỗ
Tỷ lệ tử vong	Cao hơn, đặc biệt nếu chẩn đoán muộn	Thấp hơn nếu phát hiện và điều trị kịp thời
Đáp ứng điều trị	Chậm hơn, dễ biến chứng	Thường đáp ứng tốt với phác đồ điều trị tiêu chuẩn

Nguyên nhân gây bệnh Lao kê

Nguyên nhân gây bệnh lao kê thường liên quan đến việc vi khuẩn lao xâm nhập vào máu và lan rộng khắp cơ thể. Trong nhiều trường hợp, vi khuẩn này bắt nguồn từ một ổ lao trong cơ thể, vi khuẩn có thể vào máu và di chuyển đến nhiều cơ quan khác nhau, gây nên tình trạng lao kê. 

Triệu chứng của bệnh Lao kê

Lao kê ảnh hưởng đến nhiều cơ quan trong cơ thể nên triệu chứng thường đa dạng và phức tạp. Cả người lớn và trẻ em đều có thể gặp các biểu hiện sau:

• Sốt kéo dài, thường sốt cao về chiều hoặc không rõ nguyên nhân.
• Mệt mỏi, sụt cân, chán ăn, khiến người bệnh kiệt sức, trẻ em có thể biếng ăn và suy dinh dưỡng.
• Ho kéo dài, có thể ho khan, ho đờm, thậm chí ho ra máu nếu phổi bị tổn thương.
• Sưng hạch bạch huyết, đặc biệt ở cổ, nách, bẹn.
• Gan và lách to, xảy ra ở khoảng 40% (gan) và 15% (lách) trường hợp.
• Khó thở, đau ngực nếu có tràn dịch hoặc tổn thương màng phổi.
• Tổn thương da, xuất hiện dạng nốt đỏ nhỏ như hạt kê do vi khuẩn lan ra ngoài da.
• Viêm màng não, xuất hiện ở khoảng 10–40% người bệnh với các biểu hiện như đau đầu, cứng cổ, thay đổi ý thức (lú lẫn, hôn mê...).
• Biểu hiện thần kinh nếu bệnh lan đến não như nhức đầu, cứng cổ, lú lẫn hoặc hôn mê (liên quan đến viêm màng não lao)
• Rối loạn tiêu hóa như đau bụng hoặc tiêu chảy có thể xuất hiện nếu tổn thương ruột.

Ở trẻ nhỏ, do chưa thể mô tả triệu chứng chính xác, cha mẹ cần chú ý đến các dấu hiệu bất thường như lừ đừ, ít chơi, kém linh hoạt, và theo dõi sát các biểu hiện toàn thân để kịp thời đưa trẻ đi khám.
Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, lao kê có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như: Suy hô hấp, viêm màng não, lao suy đa cơ quan và dẫn đến tử vong.

Đối tượng có nguy cơ cao mắc Lao kê

Lao kê thường gặp ở những người có hệ miễn dịch suy yếu. Dưới đây là các nhóm đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh này:

• Trẻ em, người cao tuổi: Hệ miễn dịch chưa phát triển hoàn chỉnh, hoặc hệ miễn dịch suy yếu theo tuổi tác nên dễ bị nhiễm vi khuẩn lao.
• Người có hệ miễn dịch yếu: HIV/AIDS, người dùng thuốc ức chế miễn dịch, ung thư. Người mắc bệnh mãn tính: bệnh tiểu đường, suy thận, bệnh gan.
• Những người sống trong môi trường đông đúc, thiếu vệ sinh: Như trong các trại tị nạn, nhà tù, hoặc khu vực sống tập trung.
• Người bệnh lao không điều trị đầy đủ.

Chẩn đoán bệnh Lao kê

Do triệu chứng của lao kê thường không đặc hiệu và dễ nhầm lẫn với nhiều bệnh lý khác, việc chẩn đoán chính xác cần kết hợp giữa đánh giá lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng chuyên sâu:

Lâm sàng

Dựa trên các triệu chứng nghi ngờ lao như sốt kéo dài, sụt cân, mệt mỏi, khó thở, đổ mồ hôi ban đêm, sưng hạch bạch huyết và các dấu hiệu tổn thương đa cơ quan.

Cận lâm sàng

• Xét nghiệm vi sinh: Phát hiện vi khuẩn lao từ các bệnh phẩm như đàm, dịch cơ thể… thông qua các kỹ thuật như nhuộm soi AFB, nuôi cấy MGIT, sinh học phân tử (Gene Xpert, LPA…), giải phẫu bệnh mô tổn thương hoặc PCR.
• Chụp X-quang phổi: Giúp xác định tổn thương tại phổi hoặc màng phổi.
• CT scan/MRI: Được chỉ định để phát hiện tổn thương lao tại các cơ quan ngoài phổi như não, gan, thận hoặc xương.

Phương pháp điều trị Lao kê

Việc điều trị lao kê cần được thực hiện nghiêm ngặt và toàn diện do bệnh thường ảnh hưởng đến nhiều cơ quan cùng lúc, tiềm ẩn nguy cơ biến chứng nặng nếu không được can thiệp kịp thời.

Điều trị bằng thuốc kháng lao (trường hợp không kháng thuốc):

Lao kê thường được điều trị theo phác đồ tiêu chuẩn dành cho lao đa cơ quan. Giai đoạn tấn công sử dụng phối hợp 4 thuốc: Isoniazid (H), Rifampicin (R), Pyrazinamide (Z) và Ethambutol (E) trong vòng 2 tháng. Sau đó là giai đoạn duy trì kéo dài từ 4 đến 10 tháng, với 3 thuốc: H, R và E. 

Trong trường hợp lao kháng thuốc, phác đồ điều trị sẽ kéo dài hơn và cần bổ sung thêm thuốc kháng lao hàng hai theo chỉ định chuyên khoa.

Điều trị hỗ trợ

• Kiểm soát triệu chứng: Sử dụng thuốc giảm đau, chống viêm hoặc hỗ trợ chức năng cơ quan nếu có tổn thương.
• Chăm sóc dinh dưỡng: Cung cấp chế độ ăn đầy đủ dưỡng chất, bổ sung vitamin và khoáng chất giúp tăng cường miễn dịch.
• Trường hợp đặc biệt: Nếu có viêm màng não lao, cần phối hợp corticosteroid cùng thuốc kháng lao. Khi tổn thương xảy ra ở các cơ quan như xương hoặc khớp, có thể cần điều trị kết hợp nội khoa và can thiệp phẫu thuật khi cần thiết.

Cách phòng ngừa bệnh Lao kê

Phòng ngừa lao kê chủ yếu dựa trên nguyên tắc phòng ngừa lao nói chung, tập trung vào ngăn chặn lây lan, phát hiện sớm và tăng cường sức đề kháng cơ thể.

Đối với người mắc lao

• Thực hiện cách ly và kiểm soát lây nhiễm, nhất là trong giai đoạn đầu điều trị khi vi khuẩn lao còn hoạt động mạnh.
• Đeo khẩu trang y tế, che miệng khi ho, khạc đúng cách và không khạc nhổ bừa bãi, rửa tay thường xuyên.
• Hạn chế tiếp xúc gần, đặc biệt tránh những nơi đông người cho đến khi không còn khả năng lây nhiễm.
• Điều trị đúng phác đồ và theo dõi chặt chẽ, nhằm ngăn vi khuẩn lao phát tán và hạn chế nguy cơ tiến triển thành lao kê.
• Bố trí khu vực điều trị riêng biệt cho bệnh nhân lao phổi AFB (+) hoặc lao đa kháng thuốc.

Đối với người chưa mắc bệnh

• Tiêm vắc-xin BCG cho trẻ sơ sinh, giúp giảm nguy cơ mắc các thể lao nặng như lao kê hay lao màng não, dù hiệu quả bảo vệ ở người lớn có hạn.
• Duy trì lối sống lành mạnh: ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, tập luyện đều đặn, ngủ đủ giấc và tránh các yếu tố làm suy giảm miễn dịch (như hút thuốc, uống rượu, căng thẳng kéo dài).
• Cải thiện môi trường sống: giữ không gian thông thoáng, sạch sẽ, đủ ánh sáng.
• Tham gia các chương trình phòng chống lao trong cộng đồng: khám sức khỏe định kỳ, sàng lọc tại các khu vực nguy cơ cao.
• Xét nghiệm định kỳ cho người có tiếp xúc gần với bệnh nhân lao (gia đình, nơi làm việc).
• Điều trị dự phòng theo chỉ định y tế với những đối tượng nguy cơ cao.

Các câu hỏi thường gặp về bệnh Lao kê

Bệnh lao kê có nguy hiểm không?

Lao kê là một bệnh lý rất nguy hiểm, có tỷ lệ tử vong cao nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Biến chứng của bệnh có thể rất nghiêm trọng, đặc biệt khi vi khuẩn lao xâm nhập vào các cơ quan quan trọng như màng não, gan, lá lách, và tủy xương. Theo nhiều nghiên cứu trên thế giới, nếu không được chẩn đoán sớm và điều trị đúng tỷ lệ tử vong của lao kê có thể 30-50%.

Lao kê có thể chữa khỏi hoàn toàn không?

Lao kê có thể chữa khỏi hoàn toàn nếu được phát hiện và điều trị kịp thời, đúng phác đồ, và bệnh nhân tuân thủ điều trị. Tuy nhiên, việc chữa khỏi hoàn toàn còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như thời gian phát hiện bệnh, mức độ nghiêm trọng của bệnh, và tình trạng sức khỏe chung của bệnh nhân.

Bệnh lao kê có lây không? 

Lao kê có mức độ lây truyền sang người xung quanh thay đổi tùy thuộc vào vị trí cơ quan mắc lao.  Đặc biệt, lao kê ở phổi vi khuẩn có thể phát tán ra ngoài qua ho hoặc hắt hơi,người xung quanh khi hít phải các hạt dịch tiết có chứa vi khuẩn lao có thể dẫn đến nhiễm lao.

Người bị lao kê có cần cách ly không?

Vì lao kê là một thể lao phổi nên có thể lây qua giọt bắn như lao phổi, nên việc cách ly là cần thiết để ngăn ngừa việc lây lan vi khuẩn lao cho người xung quanh, vì lao phổi có thể lây qua không khí.

Lao kê có nguy hiểm hơn lao phổi không?

Lao kê có thể nguy hiểm hơn lao phổi vì nó ảnh hưởng đến nhiều cơ quan trong cơ thể (như gan, thận, não, xương), gây ra các biến chứng nghiêm trọng và nguy cơ tử vong cao nếu không được điều trị kịp thời. 

Hy vọng qua bài viết này, bạn đã hiểu rõ hơn về bệnh lao kê là gì. Việc nhận biết sớm triệu chứng, chẩn đoán kịp thời và điều trị đúng cách đóng vai trò then chốt trong kiểm soát bệnh. Nếu bạn hoặc người thân có biểu hiện nghi ngờ mắc lao, đừng chần chừ! Hãy đến Phòng khám Lao phổi Bác sĩ Tẩn để được thăm khám, xét nghiệm chuyên sâu và tư vấn điều trị từ đội ngũ bác sĩ chuyên khoa hô hấp giàu kinh nghiệm.