6 biến chứng lao hạch thường gặp và hướng khắc phục [2025]

Tác giả: BS.CKII Nguyễn Văn Tẩn

08/08/2025

Bạn nghĩ lao hạch chỉ gây sưng hạch đơn thuần? Thực tế, nếu không kiểm soát tốt, biến chứng của lao hạch có thể để lại tổn thương vĩnh viễn hoặc ảnh hưởng đến sức khỏe toàn thân. Cùng Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn tìm hiểu các dấu hiệu cảnh báo và cách phòng ngừa hiệu quả.

Biến chứng của lao hạch là gì? Có nguy hiểm không?

Biến chứng của lao hạch được hiểu là những hậu quả nguy hiểm hoặc không mong muốn phát sinh từ tình trạng viêm hạch bạch huyết kéo dài do nhiễm lao, trong trường hợp bệnh không được phát hiện sớm hoặc điều trị không đầy đủ.

Lao hạch nếu không được phát hiện sớm hoặc điều trị đúng cách có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm. Khi tình trạng viêm kéo dài, hạch bạch huyết có thể bị vỡ, chảy mủ, tạo đường rò (sinus), nhiễm trùng tại chỗ hoặc để lại sẹo vĩnh viễn. Nặng hơn, nhiễm trùng có thể lan sang các vùng lân cận, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và chất lượng sống.

Tuy nhiên, nếu được điều trị đúng phác đồ (dùng thuốc kháng lao đủ liều và đúng thời gian), lao hạch hoàn toàn có thể chữa khỏi với tỷ lệ thành công lên đến 90–95%. Trường hợp tử vong do chỉ mắc lao hạch đơn thuần là rất hiếm.

Nếu không điều trị sớm, biến chứng của lao hạch có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe

Quá trình hình thành biến chứng qua các giai đoạn bệnh lao hạch

Giai đoạn đầu

Ở giai đoạn khởi đầu, vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis xâm nhập vào các hạch bạch huyết, đặc biệt là vùng cổ và bắt đầu nhân lên trong môi trường lymphoid. Hạch lúc này thường sưng to, chắc, di động, chưa đau và phản ánh phản ứng tăng sinh lymphoid không đặc hiệu. Đây là giai đoạn viêm nhẹ, chưa xuất hiện hoại tử hoặc tổn thương phức tạp.

Giai đoạn viêm

Sau khi viêm lan rộng, các hạch trở nên cứng, dính vào mô xung quanh do hiện tượng periadenitis — viêm lan sang tổ chức xung quanh dẫn đến hiện tượng hạch dính. Trong giai đoạn này, hạch lớn lên, sáp nhập thành nhóm và vùng da bám sát có thể chuyển màu tím hoặc xơ cứng cục bộ.

Giai đoạn nhuyễn hóa

Ở giai đoạn này, phần trung tâm của hạch bị hoại tử, tạo thành chất nhão màu trắng như phô mai – còn gọi là hoại tử bã đậu. Hạch trở nên mềm, có thể sưng to và hình thành áp xe lạnh (không nóng, không đỏ như các loại áp xe thông thường).

Nếu không được điều trị tiếp tục và đúng cách, ổ áp xe có thể vỡ ra da, tạo thành đường rò chảy mủ kéo dài (gọi là lỗ dò), đồng thời làm tăng nguy cơ nhiễm trùng thứ phát.

Biến chứng thường gặp của lao hạch

Người mắc lao hạch nếu không được điều trị đúng cách có thể gặp nhiều biến chứng, bao gồm:

Hạch nhuyễn hóa và tạo ổ mủ (áp xe lạnh): Hạch sưng dần, phần giữa bị hoại tử dạng bã đậu, tạo ổ mủ nhưng không kèm theo các dấu hiệu viêm cấp tính như đỏ, nóng, đau — đây là đặc điểm của áp xe lạnh.
Rò mủ kéo dài, hình thành lỗ dò và sẹo sâu: Khi ổ áp xe vỡ ra ngoài, dễ tạo thành đường rò chảy dịch kéo dài. Về sau, vùng da này có thể để lại sẹo lõm hoặc xơ cứng, ảnh hưởng đến thẩm mỹ và chức năng.
Các hạch kết dính thành khối, mất di động: Viêm lan rộng khiến các hạch bạch huyết dính chặt vào nhau và vào mô xung quanh, tạo thành khối rắn, cứng, không còn di động như bình thường.
Tái phát nhiều lần: Dù đã điều trị, lao hạch vẫn có thể tái phát nếu quá trình dùng thuốc không đủ liều, không đúng thời gian hoặc gặp tình trạng kháng thuốc. Điều này khiến tổn thương dễ lặp lại.
Chèn ép các cấu trúc lân cận: Khi hạch sưng to ở vùng cổ hoặc trung thất, có thể chèn ép các dây thần kinh (như thần kinh thanh quản quặt ngược, dây thần kinh hoành) hoặc mạch máu lớn, gây ra các triệu chứng như ho kéo dài, khàn tiếng, khó nuốt, đau hoặc khó thở.
Lây lan sang các cơ quan khác: Ở người có sức đề kháng kém, lao hạch có thể lan theo đường máu hoặc bạch huyết đến phổi, gan, xương khớp… làm tăng nguy cơ chuyển thành lao lan tỏa toàn thân.

Cách nhận biết sớm biến chứng lao hạch

Việc phát hiện sớm biến chứng lao hạch giúp ngăn ngừa tổn thương nghiêm trọng. Một số dấu hiệu cảnh báo cần lưu ý:

Quan sát hạch bạch huyết: Hạch thường xuất hiện ở cổ, nách hoặc bẹn, sưng to kéo dài không giảm. Khi hạch chuyển từ cứng sang mềm, đặc biệt mềm ở trung tâm, có thể là dấu hiệu nhuyễn hóa và hình thành ổ mủ lạnh.
Thăm khám vùng da quanh hạch: Da có thể thâm, co kéo, dính với hạch. Nếu xuất hiện dấu hiệu rúm da hoặc chảy mủ kéo dài, rất có thể đã hình thành lỗ dò – biểu hiện điển hình của biến chứng.
Triệu chứng toàn thân: Dù vùng hạch không viêm rõ rệt, người bệnh vẫn có thể sốt nhẹ kéo dài, sụt cân, mệt mỏi, đổ mồ hôi về đêm. Đây là dấu hiệu cho thấy bệnh có thể lan rộng, đặc biệt ở người suy giảm miễn dịch.
Siêu âm hoặc chẩn đoán hình ảnh: Siêu âm có thể phát hiện hạch mềm, dính thành cụm (matting), hoại tử trung tâm, hoặc mất cấu trúc bình thường – đây là chỉ điểm sớm của biến chứng.
Xét nghiệm chuyên sâu (sinh thiết, FNA, PCR): Nếu phát hiện hoại tử bã đậu, tế bào viêm dạng u hạt, hoặc vi khuẩn lao qua AFB/NAAT, có thể kết luận bệnh đang ở giai đoạn tiến triển. Khi đó, cần điều trị kịp thời để tránh hình thành áp xe, lỗ dò hay sẹo vĩnh viễn.

Chẩn đoán và đánh giá mức độ biến chứng

Chẩn đoán lao hạch và đánh giá mức độ biến chứng cần một tiếp cận toàn diện, kết hợp lâm sàng, hình ảnh học, hóa mô – vi sinh để xác định giai đoạn, mức độ hoại tử và khả năng lan rộng sang cơ quan khác:

Khám lâm sàng và khai thác tiền sử

Bác sĩ sẽ kiểm tra vị trí, kích thước, độ mềm – cứng của hạch, mức độ di động và dấu hiệu rò mủ. Đồng thời ghi nhận các triệu chứng toàn thân như sốt nhẹ kéo dài, sụt cân, ra mồ hôi đêm. Đây là cơ sở để đánh giá bệnh đang ở giai đoạn nào và có nguy cơ biến chứng hay chưa.

Siêu âm và hình ảnh học (CT/MRI nếu cần)

Siêu âm giúp xác định vùng hoại tử (echo‑layer, vùng không đồng nhất), đánh giá hiện tượng matted nodes (hạch dính), đo kích thước và xác nhận các ổ áp xe lạnh. CT hoặc MRI được dùng khi cần đánh giá lan sâu tới trung thất, chèn ép cấu trúc hoặc ở các vị trí khó tiếp cận.

Sinh thiết bằng FNA hoặc giải phẫu hạch

Chọc hút bằng kim nhỏ (FNAC): Giúp xác định mô học đặc trưng của lao như u hạt (granuloma), tế bào Langhans, và hoại tử bã đậu.
Nhuộm AFB, nuôi cấy vi khuẩn lao, xét nghiệm gen (GeneXpert, NAAT) để xác định sự hiện diện của Mycobacterium tuberculosis và đánh giá kháng thuốc. Kết hợp các xét nghiệm này có thể đạt tỷ lệ chẩn đoán khoảng 85%.

Tìm hiểu thêm về mắc bệnh lao phổi có nguy hiểm

Khám lâm sàng giúp xác định mức độ nghiêm trọng của hạch

Cách điều trị lao hạch để hạn chế biến chứng

Việc điều trị đúng và kịp thời là yếu tố quyết định trong phòng ngừa các biến chứng của lao hạch. Liệu pháp chuẩn kháng lao đa kháng sinh là nền tảng chính, thường bao gồm giai đoạn ban đầu 2 tháng với bốn thuốc (isoniazid, rifampicin, pyrazinamide và ethambutol – HRZE), tiếp theo là giai đoạn tiếp tục 4 tháng chỉ dùng isoniazid và rifampicin (2HRZE/4HR).

Nhiều nghiên cứu cho thấy liệu trình 6 tháng có hiệu quả tương đương với 9 tháng trong việc giảm tái phát và tỷ lệ khỏi bệnh, trong khi bệnh nhân thường dễ tuân thủ và ít tác dụng phụ hơn khi điều trị ngắn hơn.

Trong những trường hợp có áp xe lạnh lớn, hạch tồn tại kéo dài, không đáp ứng thuốc hoặc nghi ngờ kháng thuốc, can thiệp phẫu thuật hoặc chọc dẫn lưu có thể được cân nhắc phối hợp với liệu trình kháng sinh để loại bỏ tổn thương và giảm nguy cơ rò mủ, sẹo sâu hoặc chèn ép.

Khoảng 6–8 tuần sau khi bắt đầu điều trị, có thể xảy ra phản ứng nghịch lý – hạch sưng to hơn, đau nhẹ dù đang đáp ứng thuốc. Đây là hiện tượng miễn dịch bình thường ở khoảng 20% người bệnh, không phải thất bại điều trị, nhưng vẫn cần theo dõi chặt để phân biệt với biến chứng thật sự.
Đọc thêm bài viết bệnh lao hạch có cần phải mổ hay không

Cách phòng ngừa biến chứng lao hạch tái phát

Để giảm nguy cơ tái phát và ngăn chặn biến chứng do lao hạch, cần áp dụng một chiến lược phòng ngừa toàn diện, bao gồm:

Tuân thủ điều trị đầy đủ và đúng phác đồ

Bệnh nhân cần dùng đúng liều, đủ thời gian theo liệu trình kháng lao tiêu chuẩn. Việc dừng thuốc sớm hoặc điều trị không đủ liều có thể dẫn đến tái phát hoặc kháng thuốc. Nghiên cứu cho thấy, tỷ lệ tái phát giảm rõ rệt ở những bệnh nhân tuân thủ đầy đủ phác đồ điều trị.

Theo dõi lâm sàng sau điều trị

Sau khi kết thúc điều trị, cần tái khám định kỳ để theo dõi tình trạng hạch. Nếu phát hiện hạch mới sưng lên, thay đổi kích thước, chảy mủ kéo dài hoặc cứng dần không hồi phục, cần đánh giá ngay để xử lý sớm.

Quản lý tốt các bệnh nền và tăng cường sức đề kháng

Việc kiểm soát các yếu tố làm suy yếu hệ miễn dịch như HIV, tiểu đường, suy dinh dưỡng hoặc bệnh lý mãn tính sẽ góp phần ngăn ngừa lao hạch tái phát và giảm nguy cơ lan rộng sang cơ quan khác. Đồng thời, giữ lối sống lành mạnh, dinh dưỡng đầy đủ cũng hỗ trợ hiệu quả cho quá trình hồi phục và phòng ngừa tái phát.
Tìm hiểu thêm về Tiêm vác-xin lao bị nổi hạch ở nách

Mặc dù lao hạch có tiên lượng điều trị tốt, nhưng nếu không được kiểm soát, biến chứng của lao hạch có thể ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe và chất lượng sống. Hãy lắng nghe cơ thể, theo dõi kỹ diễn tiến hạch và đến cơ sở y tế uy tín như Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn để kiểm tra khi có dấu hiệu bất thường.

Link tham khảo:

Scrofula(https://emedicine.medscape.com/article/858234-overview)
Scrofula(https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/25156-scrofula)
Scrofula(https://www.dovemed.com/diseases-conditions/scrofula)
TUBERCULOUS LYMPHADENITIS(https://ilovepathology.com/tuberculous-lymphadenitis/)
An Evidence‑Based Clinical Pathway for the Diagnosis of
Tuberculous Lymphadenitis: A Systematic Review(https://applications.emro.who.int/imemrf/545/Int-J-Mycobacteriology-2020-9-2-107-115-eng.pdf)