Bệnh lao hạch tái phát có tái phát không? Giải đáp từ chuyên gia

Không ít người lo lắng khi thấy hạch nổi trở lại sau điều trị lao. Tuy nhiên, không phải trường hợp nào cũng là lao hạch tái phát. Để tránh hoang mang và hiểu đúng tình trạng sức khỏe, mời bạn cùng tìm hiểu sự khác biệt giữa hạch tồn dư và tái phát trong bài viết chi tiết bên dưới của Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn.

Lao hạch tái phát là gì?

Lao hạch tái phát là tình trạng tái phát của lao hạch (một dạng lao ngoài phổi thường gặp) sau khi:

• Người bệnh đã hoàn thành một đợt điều trị lao hạch (thường kéo dài 6–9 tháng với thuốc kháng lao).
• Xuất hiện lại hạch mới hoặc hạch cũ tái to lên sau giai đoạn lui bệnh và lâm sàng ổn định.

Nguyên nhân khiến lao hạch tái phát dễ xảy ra

Lao hạch tái phát có thể khởi phát do tái hoạt nội sinh hoặc nhiễm mới ngoại sinh. Một số yếu tố làm tăng nguy cơ bao gồm:

• Kháng thuốc lao (MDR-TB): Nếu đợt điều trị trước gặp tình trạng đa kháng thuốc, nguy cơ tái phát tăng đáng kể.
• Tuân thủ điều trị kém: Uống không đều, bỏ liều, kéo dài thời gian điều trị ngắn hơn quy định cũng làm tăng gấp ~3.3 lần khả năng tái phát.
• Nhiễm HIV và suy giảm miễn dịch: Làm suy giảm khả năng kiểm soát vi khuẩn lao, cả nội sinh và ngoại sinh; HIV tăng nguy cơ tái nhiễm ngoại sinh đến ~4.6 lần.
• Các bệnh đi kèm khác: Tiểu đường, nghiện thuốc lá, bệnh phổi mạn tính, dùng corticosteroid hoặc thuốc ức chế miễn dịch đều làm giảm khả năng loại bỏ vi khuẩn và tăng nguy cơ tái nhiễm.

Triệu chứng nhận biết lao hạch tái phát dễ bị bỏ qua

Khi lao hạch tái phát, ngoài các biểu hiện điển hình như hạch to, có mủ và sốt, người bệnh thường bỏ sót những dấu hiệu tinh tế hơn, bao gồm:

• Hạch nổi nhẹ, không đau rõ rệt, dễ bị nhầm lẫn với tình trạng viêm hạch thông thường hoặc hạch do virus – đây là lý do khiến chẩn đoán bị trì hoãn.
• Sốt nhẹ kéo dài hoặc sốt buổi chiều, đôi khi chỉ là cảm giác mệt mỏi thoáng qua mà không rõ ràng.
• Ra mồ hôi đêm hoặc sút cân không giải thích được, những dấu hiệu suy hệ miễn dịch nhưng không bắt mắt như trong lao phổ.
• Phản ứng nghịch lý sau khi điều trị kháng lao, hạch có thể tái lớn lại tạm thời khoảng 20% – điều này đôi khi bị hiểu nhầm là tái phát thực sự
• Triệu chứng chèn ép tại chỗ như khó nuốt, ho nhẹ, khàn tiếng khi hạch tái phát nằm ở vùng cổ sâu – nhưng do không xuất hiện đột ngột nên người bệnh dễ bỏ qua.

Biến chứng nguy hiểm của lao hạch tái phát nếu không điều trị

Khi lao hạch tái phát không được điều trị, người bệnh có nguy cơ gặp phải nhiều biến chứng nghiêm trọng:

• Áp‑xe lạnh và dò mủ kéo dài: Hạch bị hoại tử tạo ổ mủ, lâu ngày có thể phát triển thành áp‑xe hoặc tạo đường dò ra da, gây nhiễm trùng thứ phát, đau nhức và sẹo xấu, đôi khi phải phẫu thuật dẫn lưu áp‑xe.
• Kích thước hạch lớn, chèn ép thần kinh và mạch máu: Hạch to dính lan tỏa có thể chèn ép thần kinh, gây tê, yếu chi, hoặc chèn động mạch/tĩnh mạch dẫn đến xung huyết, phù – đặc biệt khi ở vùng cổ hoặc ngực.
• Cơn phản ứng nghịch lý kéo dài: Sau điều trị không đầy đủ hoặc gián đoạn, hạch có thể tái lớn do phản ứng viêm kéo dài – dễ bị nhầm là tái phát, nhưng nếu thực sự tái phát, bệnh có thể trầm trọng hơn, kháng thuốc và kéo dài thời gian điều trị.
• Ảnh hưởng tâm lý và thẩm mỹ: Hạch lớn, rò mủ, sẹo xấu gây ảnh hưởng tâm lý, tự ti, giảm chất lượng cuộc sống; trong trường hợp lan sang phổi, có thể gây tử vong nếu không điều trị kịp.

Đọc thêm chi tiết về biến chứng của lao hạch

Cách phòng ngừa lao hạch tái phát tại nhà đơn giản

Để ngăn ngừa lao hạch tái phát tại nhà, người bệnh cần thực hiện đồng bộ các biện pháp sau:

• Tuân thủ điều trị đầy đủ và đúng phác đồ: Uống thuốc đều đặn theo chỉ định, không bỏ liều hay ngừng sớm, vì điều này làm tăng nguy cơ tái phát và kháng thuốc.
• Bổ sung dinh dưỡng lành mạnh và nghỉ ngơi hợp lý: Ăn đủ chất, tăng cường thực phẩm giàu protein và vi chất, kết hợp nghỉ ngơi để tăng cường miễn dịch, giúp cơ thể chống lại vi khuẩn lao.
• Theo dõi sức khỏe định kỳ: Khám lại định kỳ, đặc biệt dùng siêu âm hoặc xét nghiệm nếu thấy hạch tái xuất, nhằm phát hiện sớm tái phát hoặc phản ứng nghịch lý sau điều trị.
• Giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống trong lành: Thường xuyên vệ sinh vùng hạch, giữ môi trường thông thoáng, tránh khói thuốc lá, bụi hoặc vi khuẩn khác có thể làm suy giảm miễn dịch.
• Quản lý các bệnh nền và giảm yếu tố nguy cơ: Kiểm soát tốt HIV, đái tháo đường, hạn chế hút thuốc, và tránh dùng thuốc ức chế miễn dịch nếu không cần thiết – tất cả nhằm tăng khả năng tự bảo vệ và giảm nguy cơ tái phát.
• Xem xét điều trị dự phòng (TPT): Theo khuyến cáo của WHO, những người có nguy cơ cao (như từng mắc lao hạch) nên tham vấn bác sĩ về liệu pháp dự phòng lao để giảm khả năng tái nhiễm hoặc tái hoạt.

Cập nhật kiến thức về lao hạch có lây không

Lao hạch tái phát có chữa khỏi được không?

Câu trả lời là có thể chữa khỏi, nhưng cần điều trị đúng cách và kịp thời. Theo các nghiên cứu lâm sàng, nếu người bệnh tuân thủ phác đồ kháng lao đầy đủ (thường 6–9 tháng), tỉ lệ chữa khỏi ở lao hạch tái phát rất cao — khoảng 84–94 %, phụ thuộc vào sự chính xác của chẩn đoán và áp dụng thuốc thích hợp.

Thậm chí ở những nghiên cứu dùng phác đồ rút ngắn (4 tháng) vẫn đạt hiệu quả tương đương, với tỉ lệ không tái phát trên 92 % trong 24 tháng theo dõi.

Tuy nhiên, khi xuất hiện lao hạch tái phát, cần thận trọng vì có thể gặp phản ứng nghịch lý (paradoxical reaction), trong đó hạch to hơn tạm thời mặc dù đáp ứng điều trị, dễ bị hiểu nhầm là tái phát bệnh thật sự.

Một số ít trường hợp thất bại hoặc tái phát (khoảng 1–5 %) thường liên quan đến: kháng thuốc, tuân thủ kém phác đồ cũ, hoặc có bệnh nền ảnh hưởng hệ miễn dịch. Khi đó, cần xét nghiệm nuôi cấy và xác định kháng sinh đồ, thậm chí sử dụng thuốc thay thế hoặc kéo dài thời gian điều trị (như 9–12 tháng) cùng phẫu thuật nếu cần.

Tìm hiểu thêm về lao hạch có nguy hiểm hay không?

Khi nào cần tái khám để phát hiện sớm lao hạch tái phát?

Ngay cả khi đã hoàn tất điều trị lao hạch, người bệnh cần tái khám hoặc theo dõi tại nhà theo các giai đoạn quan trọng:

• Tái khám định kỳ khi có dấu hiệu nghi ngờ: Nếu thấy hạch tái to, nổi hạch mới, sốt nhẹ kéo dài, đổ mồ hôi đêm hoặc sút cân trong vòng 24 tháng đầu, cần tái khám sớm, dù có thể chưa có lịch khám cố định.
• Chụp siêu âm hoặc CT khoảng 1 tháng sau khi kết thúc điều trị: Trong lao hạch cổ, một số hạch còn lại đường kính >10 mm hoặc có dấu hiệu hoại tử có thể tái phán đoán; nếu còn nghi ngờ, cần làm sinh thiết bằng FNA hoặc xét nghiệm vi sinh để phân biệt tái phát hoặc phản ứng nghịch lý.
• Theo dõi kéo dài đến 24 tháng với bệnh nhân nguy cơ cao: Những người có tiền sử tái phát, hạch nhiều vị trí/bilateral, kháng thuốc, hoặc suy giảm miễn dịch (HIV, tiểu đường…) nên được theo dõi lâm sàng mỗi 6–12 tháng trong 2 năm đầu, để phát hiện sớm tái phát hoặc nhiễm lại.

Những câu hỏi thường gặp (FAQs)

Tái phát lao hạch xảy ra sau bao lâu hoàn tất điều trị?

Thời gian tái phát thường là trong vòng 12 tháng sau khi kết thúc điều trị. Tuy nhiên, tái phát có thể xảy ra sau 1 năm. 

Phân biệt hạch tồn dư với tái phát như thế nào? 

Hạch tồn dư là tình trạng các hạch vẫn còn sưng sau khi đã điều trị lao được 6 tháng. Tuy nhiên, lúc này không phát hiện vi khuẩn lao còn sống. Đây là hiện tượng khá phổ biến và không có nghĩa là bệnh tái phát.

Hạch tái phát xảy ra khi bệnh nhân đã khỏi nhưng sau đó lại xuất hiện hạch mới, hoặc hạch cũ to lên trở lại. Khi xét nghiệm (như nuôi cấy hoặc PCR), thường thấy vi khuẩn lao dương tính, hoặc có dấu hiệu tăng kích thước rõ rệt qua thăm khám hoặc hình ảnh học (như siêu âm, CT).

Phác đồ điều trị tái phát khác gì lần đầu?

Nếu tái phát do vi khuẩn nhạy thuốc: phác đồ chuẩn như ban đầu (6 tháng) vẫn hiệu quả.
Nếu phát hiện kháng thuốc hoặc tái phát nhiều lần: cần xét nghiệm kháng sinh đồ, có thể kéo dài điều trị lên 9–12 tháng, dùng thuốc thế hệ hai hoặc điều trị riêng biệt cho MDR-TB.

Có cần mổ cắt hạch khi tái phát? 

Phẫu thuật (cắt hạch hoặc dẫn lưu áp‑xe) chỉ được chỉ định khi:

• Hạch hoại tử, áp‑xe lan rộng, xoang dò, hoặc phản ứng cytology không rõ;
• Hoặc làm sinh thiết để chẩn đoán;
• Các trường hợp không có chỉ định phẫu thuật thường đáp ứng tốt với kháng lao.

Tìm hiểu thêm về lao hạch có phải mổ không?

Lao hạch tái phát có lây không?

Lao hạch là một dạng lao ngoài phổi và không lây qua tiếp xúc thông thường.

Nếu bạn đang theo dõi sau điều trị lao và băn khoăn không biết mình có bị lao hạch tái phát hay không, đừng vội kết luận. Hãy chú ý đến các dấu hiệu lâm sàng, hình ảnh và kết quả xét nghiệm và đừng ngần ngại tái khám ở tại Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn nếu có bất thường.

Link tham khảo:

• Tuberculous Lymphadenitis: Symptoms, Causes, and Treatment(https://thekingsleyclinic.com/resources/tuberculous-lymphadenitis-symptoms-causes-and-treatment/)
• Risk factors for pulmonary tuberculosis recurrence, relapse and reinfection: a systematic review and meta analysis(https://bmjopenrespres.bmj.com/content/11/1/e002281)
• Current Diagnosis and Management of Peripheral Tuberculous Lymphadenitis(https://academic.oup.com/cid/article-abstract/53/6/555/356661?redirectedFrom=fulltext&login=false)