Tiêm vacxin lao bị nổi hạch ở nách có nguy hiểm không? Cách xử lý

Tác giả: BS.CKII Nguyễn Văn Tẩn

04/08/2025

Bạn hoặc con nhỏ tiêm vắc xin lao bị nổi hạch ở nách và đang lo lắng không biết đây là phản ứng bình thường hay dấu hiệu nguy hiểm? Tình trạng này không hiếm gặp, nhưng cách nhận biết và xử trí đúng là điều rất quan trọng. Cùng Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn tìm hiểu chi tiết các dạng hạch và cách theo dõi, xử lý hiệu quả ngay!

Vắc xin tiêm phòng lao (BCG) là gì?

Vắc xin BCG (Bacillus Calmette–Guérin) là một loại vắc xin sống giảm độc lực, được phát triển từ chủng Mycobacterium bovis, thuộc họ vi khuẩn gây bệnh lao — nhằm phòng ngừa bệnh lao, đặc biệt hiệu quả chống lại các dạng lao nặng ở trẻ nhỏ như lao màng não và lao kê.

Được đặt tên theo các nhà khoa học Albert Calmette và Camille Guérin, vắc xin này đã được tiêm lần đầu tiên cho trẻ sơ sinh vào năm 1921.

Hiệu quả phòng bệnh lao ở trẻ em là rất rõ rệt, trong khi với người trưởng thành, hiệu quả này dao động và có thể giảm dần theo thời gian, thường kéo dài từ vài năm đến vài thập kỷ. Vắc xin được tiêm dưới da, phổ biến ở những quốc gia có tỷ lệ lao cao và có khả năng gây phản ứng dương tính giả khi làm xét nghiệm da lao (Mantoux test).

Vì sao sau tiêm vacxin lao bị nổi hạch ở nách?

Sau khi tiêm mũi lao BCG, hiện tượng nổi hạch ở nách xảy ra do phản ứng sinh lý của hệ miễn dịch khi tế bào BCG (Mycobacterium bovis giảm độc lực) nhân lên cục bộ tại vị trí tiêm, sau đó được hệ bạch huyết vận chuyển về các hạch bạch huyết gần đó – phổ biến nhất là hạch nách, để xử lý và loại trừ vi khuẩn.

Thông thường, hạch to nhẹ (<1 cm) là phản ứng bình thường, xuất hiện sau khoảng 63 ngày sau khi tiêm BCG và tự hết trong vòng 9 tháng. Tuy nhiên, ở một số trẻ, phản ứng này có thể trở nên nặng hơn, dẫn tới viêm hạch có mủ biểu hiện bằng sưng đau, có mủ và đỏ, cần theo dõi hoặc can thiệp (nút hút mủ hoặc chọc hút).

Diễn biến nổi hạch ở nách sau tiêm phòng lao

Sau khi tiêm BCG, vắc xin sẽ được hệ bạch huyết vận chuyển đến hạch gần vị trí tiêm (thường là nách), kích hoạt phản ứng miễn dịch. Hai dạng hạch thường gặp:

Non‑suppurative (không mưng mủ): Xuất hiện nhẹ, thường một hoặc hai hạch đơn, không đau, không đỏ nóng, thường hiện sau 2 tuần đến 6 tháng và hầu hết đều tự tiêu trong vài tuần đến vài tháng mà không cần điều trị.
Suppurative (có mủ): Khoảng 3–28 tuần sau tiêm (thường trung bình 3–5 tháng), hạch to dần, xuất hiện mủ, da phủ đỏ-nhô, có thể hóa mềm hoặc rò mủ ra ngoài. Hạch suppurative nếu không can thiệp thường tự vỡ, tạo lỗ rò và kéo dài nhiều tháng sau đó.

Một nghiên cứu ở Hồng Kông cho biết hạch suppurative trung bình xuất hiện sau 3,5 tháng (dao động 2–5 tháng), và các hạch thường tự tiêu sau khoảng 4–6 tháng nếu dùng phương pháp chọc hút mủ hoặc can thiệp đúng cách.

Nổi hạch nách sau tiêm phòng lao có nguy hiểm không?

Nổi hạch nách sau tiêm phòng lao thường không nguy hiểm nếu là dạng nổi hạch đơn giản (non-suppurative lymphadenitis). Đây là phản ứng miễn dịch bình thường khi vi khuẩn sống giảm độc lực BCG di chuyển từ vị trí tiêm đến hạch bạch huyết vùng nách.

Trong một số ít trường hợp, hạch có thể trở nên to hơn, căng, đỏ, và có mủ – gọi là lymphadenitis suppurative. Dạng này có thể cần chọc hút mủ hoặc dẫn lưu giúp giảm đau và tránh biến chứng.

Các biến chứng nặng như BCG‑itis (nhiễm khuẩn lan tỏa) hoặc viêm xương – xương tủy rất hiếm, chỉ xảy ra ở người suy giảm miễn dịch, tần suất thấp đến mức dưới 1/million liều, và chỉ xảy ra ở nhóm nguy cơ cao.
Đọc thêm bài viết về lao hạch ở nách

Dấu hiệu cảnh báo cần đi khám ngay

Sau tiêm vắc‑xin lao BCG, nếu nổi hạch ở nách, bạn cần đi khám ngay khi xuất hiện các dấu hiệu cảnh báo sau:

Hạch to nhanh, > 1 cm và lan rộng: Nếu hạch vượt kích thước bình thường (xấp xỉ <1 cm), đặc biệt nếu rõ ràng to lên nhanh và kéo dài quá 6–9 tháng, đó là dấu hiệu bất thường cần kiểm tra chuyên sâu.
Triệu chứng viêm rõ: Hạch xuất hiện mủ, có fluctuation (cảm giác mềm, lỏng) khi sờ, da vùng hạch đỏ, sưng đau, hoặc có rò mủ – cho thấy dạng lymphadenitis suppurative, cần can thiệp ngay.
Có sốt hoặc dấu hiệu toàn thân: Sốt kéo dài, trẻ mệt mỏi, chán ăn, gầy sút hoặc có các hạch ở nhiều vùng như cổ, trên đòn… có thể gợi ý nhiễm khuẩn nặng hoặc lan tỏa, thậm chí BCG-itis – cần can thiệp y tế kịp thời.
Hạch cứng, dính vào da, không di động: Nếu hạch dính trên nền da, không di chuyển được khi sờ, đó là dấu hiệu nghiêm trọng cần kiểm tra để loại trừ các tổn thương nghiêm trọng.
Lymphadenopathy xuất hiện sau hơn 2 năm sau tiêm: Nếu nổi hạch muộn (sau 24 tháng), đặc biệt ở trẻ suy giảm miễn dịch, có thể là dấu hiệu hiếm khi bệnh lan tỏa; cần thăm khám, đánh giá miễn dịch và làm xét nghiệm chuyên sâu.

Sau tiêm vắc-xin lao, hạch bất thường cần khám chuyên sâu kịp thời

Cách xử trí khi bị nổi hạch ở nách sau tiêm vắc xin lao

Sau khi nổi hạch, cần phân biệt và xử trí như sau:

Phân loại hạch – Đặc điểm lâm sàng – Xử trí
Phân loại hạch	Đặc điểm lâm sàng	Xử trí
Hạch không mưng mủ (non-suppurative)	Đây là phản ứng miễn dịch thường gặp, thường xảy ra sau tiêm chủng hoặc do nhiễm siêu vi. Hạch nhỏ hơn 1 cm, không đau, không đỏ, không kèm theo sốt.	Chỉ cần quan sát và theo dõi. Không cần dùng kháng sinh hoặc can thiệp y tế. Hạch thường tự tiêu trong vòng vài tuần đến vài tháng.
Hạch mưng mủ (suppurative)	Hạch lớn hơn 1 cm, da vùng hạch đỏ, sưng, đau, có cảm giác lùng nhùng hoặc rò mủ ra ngoài.	Ưu tiên chọc hút mủ bằng kim: giúp dẫn lưu dịch, hạn chế vỡ tự nhiên và giảm nguy cơ để lại sẹo. Có thể phải thực hiện nhiều lần nếu mủ tích tụ trở lại. Phẫu thuật cắt bỏ hạch được cân nhắc nếu hạch dai dẳng, có nhiều ổ mủ, không đáp ứng với hút mủ hoặc đã rò mủ ra ngoài. Không khuyến khích rạch và dẫn lưu do dễ để lại sẹo hoặc gây rò mủ kéo dài. Không cần dùng kháng sinh lao trong đa số trường hợp vì không giúp rút ngắn thời gian lành. Chỉ dùng kháng sinh khi có bằng chứng nhiễm trùng phụ, ví dụ do tụ cầu vàng (Staphylococcus aureus).

Nếu hạch có dấu hiệu mưng mủ, tăng kích thước nhanh, tái tích tụ dịch sau khi đã hút; vùng da xung quanh hạch sưng đỏ, rò mủ kéo dài hoặc có mùi hôi; xuất hiện sốt, mệt mỏi hoặc nổi hạch ở các vùng khác; hoặc hạch kéo dài trên 6 tháng, tái phát nhiều lần – đây là những dấu hiệu cần tái khám và can thiệp y tế kịp thời.

Nếu bạn gặp tình trạng tiêm vacxin lao bị nổi hạch ở nách, đừng quá hoang mang. Đa phần hạch sẽ tự biến mất mà không cần điều trị. Tuy nhiên, điều quan trọng là theo dõi kỹ các biểu hiện bất thường và chủ động đi khám ở các cơ sở uy tín như Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn nếu hạch có dấu hiệu sưng to, rò mủ hoặc kéo dài quá lâu.

Link tham khảo:

BCG vaccine(https://en.wikipedia.org/wiki/BCG_vaccine)
Bacille Calmette-Guérin (BCG) Vaccine for Tuberculosis(https://www.cdc.gov/tb/hcp/vaccines/index.html)
BCG vaccine(https://www.who.int/teams/health-product-policy-and-standards/standards-and-specifications/norms-and-standards/vaccines-quality/bcg)
Fifteen-minute consultation: Bacillus Calmette–Guérin abscess and lymphadenitis(https://ep.bmj.com/content/99/3/87)
BCG Vaccine-Related Lymphadenitis and BCGitis (https://www.consultant360.com/article/bcg-vaccine-related-lymphadenitis-and-bcg-itis)
BCG lymphadenitis(https://paediatricpearls.co.uk/bcg-lymphadenitis/)
Clinical Course of Bacillus Calmette-Guerin Lymphadenitis(https://www.mdpi.com/2227-9067/9/5/610)