Nhận biết sớm triệu chứng của bệnh lao phổi và cách điều trị đúng

Lao phổi là một bệnh truyền nhiễm rất nguy hiểm, thường ảnh hưởng đến phổi nhưng cũng có thể lan ra các bộ phận khác của cơ thể. Việc phát hiện sớm các dấu hiệu lao phổi là rất quan trọng để điều trị kịp thời và hiệu quả. Dưới đây là một số triệu chứng cơ bản mà người bệnh có thể gặp phải, giúp bạn nhận biết và hỗ trợ chẩn đoán sớm.

Tổng quan về bệnh lao phổi

Lao phổi do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra, chủ yếu tấn công phổi nhưng có thể lan đến các cơ quan khác trong cơ thể. Đây là bệnh truyền nhiễm qua đường không khí khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc phát tán giọt bắn khi nói chuyện.

Khoảng 25% dân số thế giới đã nhiễm vi khuẩn lao, nhưng chỉ có 5–10% trong số này thực sự phát triển thành bệnh lâm sàng. Những người có hệ miễn dịch yếu, mắc HIV, đái tháo đường, suy dinh dưỡng hoặc hút thuốc có nguy cơ cao hơn phát bệnh.

Triệu chứng của lao phổi

Theo cổng thông tin điện tử Bộ Y Tế Việt Nam (MOH), người mắc bệnh lao phổi sẽ có những triệu chứng sau:

Triệu chứng toàn thân

Bệnh lao phổi không chỉ ảnh hưởng đến hệ hô hấp mà còn tác động đến toàn cơ thể. Một số dấu hiệu thường gặp gồm:

• Sốt nhẹ về chiều: Cơn sốt kéo dài, có thể kèm gai lạnh, thường xuất hiện vào buổi chiều hoặc tối.
• Gầy, sụt cân, giảm cân đột ngột: Cân nặng giảm nhanh dù ăn uống đầy đủ, không rõ nguyên nhân.
• Mệt mỏi, chán ăn: Cơ thể uể oải, thiếu năng lượng, không muốn ăn uống hay vận động.
• Đổ mồ hôi đêm: Người bệnh thường đổ nhiều mồ hôi vào ban đêm, có thể kèm mất ngủ do ho và sốt.

Triệu chứng hô hấp

Đây là nhóm triệu chứng đặc trưng, thường giúp nhận biết sớm bệnh lao phổi. Các biểu hiện phổ biến gồm:

• Ho kéo dài trên 3 tuần: Ho dai dẳng, không giảm dù đã dùng thuốc điều trị thông thường.
• Khạc đờm: Đờm đặc, có màu xanh, xuất hiện liên tục trong thời gian dài.
• Ho ra máu: Dấu hiệu quan trọng, gặp ở khoảng 60% người bệnh, cho thấy phổi hoặc đường hô hấp đã bị tổn thương.
• Đau ngực, khó thở: Xảy ra khi phổi bị tổn thương, ho nhiều hoặc do phế quản bị kích thích, làm giảm khả năng hô hấp.

Khi nào triệu chứng trở nặng hoặc cấp tính?

Lao phổi có thể tiến triển nhanh và nguy hiểm nếu xuất hiện những dấu hiệu sau:

• Ho kéo dài, ho ra máu: Khi cơn ho không chỉ kéo dài trên 3 tuần mà còn kèm máu, đây là cảnh báo bệnh đang trở nặng.
• Triệu chứng toàn thân rõ rệt: Sốt cao liên tục, vã mồ hôi ban đêm, sụt cân nhanh, mệt mỏi nhiều. Những biểu hiện này cho thấy bệnh đã tiến triển mạnh.

Nếu không điều trị kịp thời, lao phổi có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm:

• Chảy máu phổi nhiều: Do vỡ mạch máu trong ổ lao, có thể đe dọa tính mạng ngay lập tức.
• Tràn khí màng phổi: Khi ổ lao vỡ vào khoang màng phổi, gây khó thở đột ngột, cần cấp cứu ngay.
• Suy hô hấp: Khi tổn thương phổi lan rộng làm mất dần chức năng hô hấp, có thể tiến tới suy hô hấp toàn phát.

Ai có nguy cơ cao mắc lao phổi?

Theo WHO và CDC, một số nhóm người dễ mắc hoặc tiến triển thành lao phổi hơn gồm:

• Người tiếp xúc gần với bệnh nhân lao hoạt động: sống cùng nhà, nhân viên y tế, người ở trại giam, khu dân cư chật chội, kém thông khí.
• Người có hệ miễn dịch suy yếu: nhiễm HIV (nguy cơ cao gấp 16 lần), dùng thuốc ức chế miễn dịch (corticosteroid, thuốc điều trị lupus, sau ghép tạng…), mắc ung thư, suy thận…
• Người có bệnh nền hoặc yếu tố nguy cơ khác: đái tháo đường, suy dinh dưỡng, hút thuốc (tăng nguy cơ 2–4 lần), bệnh bụi phổi silic (tăng tới 30 lần), nghiện rượu, ma túy, thể trạng gầy yếu.
• Trẻ dưới 5 tuổi và người cao tuổi: hệ miễn dịch yếu, dễ tiến triển nặng.
• Người sống trong điều kiện khó khăn: nghèo đói, đông đúc, thiếu vệ sinh, thiếu dinh dưỡng.

Khi nghi ngờ mắc lao phổi nên làm gì?

Nếu bạn hoặc người thân có triệu chứng như ho kéo dài, sốt, sụt cân, mệt mỏi, đổ mồ hôi ban đêm, hãy:

• Đến cơ sở y tế để được khám và sàng lọc lao.
• Hạn chế tiếp xúc gần nếu đang ho kéo dài, chờ kết quả chẩn đoán.
• Làm các xét nghiệm cần thiết:
  • Test da TST hoặc xét nghiệm máu IGRA để phát hiện nhiễm lao.
  • Chụp X-quang phổi tìm tổn thương đặc trưng.
  • Xét nghiệm đờm (soi AFB, PCR/NAAT) để xác định vi khuẩn lao.
• Tuân thủ điều trị theo chỉ định:
  • Lao hoạt động: dùng phối hợp nhiều loại kháng sinh theo phác đồ.
  • Lao tiềm ẩn: cân nhắc điều trị dự phòng để ngăn bệnh bùng phát.

Chẩn đoán bệnh lao phổi như thế nào?

Việc chẩn đoán lao phổi cần kết hợp khám lâm sàng, hỏi bệnh sử và xét nghiệm. Bác sĩ thường đánh giá triệu chứng (ho kéo dài, sốt, sụt cân, mệt mỏi, ra mồ hôi đêm, ho ra máu) và tiến hành chụp X-quang phổi.

Các xét nghiệm quan trọng gồm:

• Soi và nuôi cấy đờm: Phát hiện trực tiếp vi khuẩn lao, nuôi cấy cho độ chính xác cao.
• GeneXpert MTB/RIF: Xét nghiệm nhanh, vừa phát hiện vi khuẩn vừa xác định kháng thuốc Rifampicin.
• Hình ảnh học (X-quang, CT scan): Giúp đánh giá tổn thương phổi.
• Sinh thiết hoặc xét nghiệm khác (nếu cần): Hỗ trợ chẩn đoán trong trường hợp khó xác định.

Kết quả cuối cùng được đưa ra dựa trên tổng hợp triệu chứng, hình ảnh và xét nghiệm.

Điều trị bệnh lao phổi

Điều trị lao phổi cần tuân thủ nghiêm ngặt phác đồ của bác sĩ chuyên khoa và kéo dài đủ thời gian để diệt hết vi khuẩn, tránh tái phát và kháng thuốc. Người bệnh phải dùng đúng thuốc, đúng liều, đúng thời gian và không tự ý ngưng thuốc. 

Với lao phổi nhạy thuốc điển hình, liệu trình chuẩn kéo dài khoảng 6 tháng; trong một số trường hợp đủ điều kiện, bác sĩ có thể áp dụng phác đồ rút ngắn 4 tháng theo khuyến cáo của WHO và CDC.

Phác đồ phổ biến gồm hai giai đoạn:

• Giai đoạn tấn công kéo dài khoảng 2 tháng, sử dụng phối hợp 4 thuốc: Isoniazid, Rifampicin, Pyrazinamide, Ethambutol để giảm nhanh số lượng vi khuẩn.
• Giai đoạn duy trì kéo dài thêm 4 tháng (hoặc hơn tùy trường hợp), thường dùng Isoniazid và Rifampicin để tiêu diệt vi khuẩn còn sót lại.

Tác dụng phụ thường gặp cần lưu ý gồm:

• Độc gan: buồn nôn, chán ăn, vàng da hoặc vàng mắt (do INH, Rifampicin hoặc Pyrazinamide).
• Tăng acid uric, đau khớp: thường do Pyrazinamide.
• Rối loạn thị giác: nhìn mờ hoặc giảm phân biệt màu đỏ – xanh lá, liên quan đến Ethambutol.
• Nước tiểu, nước mắt hoặc mồ hôi đổi màu cam: là tác dụng phụ điển hình của Rifampicin, không nguy hiểm nhưng cần biết trước để tránh lo lắng.
• Bệnh nhân phải báo ngay cho bác sĩ khi xuất hiện các dấu hiệu bất thường để được điều chỉnh kịp thời, tuyệt đối không tự ngưng thuốc hoặc gián đoạn điều trị vì dễ dẫn đến lao kháng thuốc và thất bại điều trị.

Phòng ngừa bệnh lao

Bệnh lao hoàn toàn có thể phòng tránh được nếu mỗi người chủ động thực hiện các biện pháp bảo vệ sức khỏe sau:

• Tiêm vắc-xin BCG: Đây là biện pháp phòng bệnh hiệu quả nhất, đặc biệt với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Hãy đảm bảo trẻ được tiêm đúng lịch theo chương trình tiêm chủng quốc gia.
• Bảo vệ khi sống chung với người bệnh: Nếu trong gia đình có người đang điều trị lao, nên đeo khẩu trang khi tiếp xúc gần, che miệng khi ho và rửa tay thường xuyên bằng xà phòng.
• Giữ gìn môi trường sống sạch sẽ: Nhà ở cần thông thoáng, có ánh sáng mặt trời và thường xuyên dọn dẹp để hạn chế sự tồn tại của vi khuẩn lao trong không khí.
• Khám sức khỏe định kỳ: Người có sức đề kháng yếu, mắc bệnh mạn tính hoặc từng tiếp xúc gần với người bệnh lao nên kiểm tra sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm nguy cơ nhiễm bệnh.

Khi nào nên đi khám bác sĩ?

Khi bạn có các triệu chứng sau đây, cần đến gặp bác sĩ ngay để được khám và tư vấn:

• Bạn đã bị ho hơn 3 tuần
• Bạn cảm thấy mệt mỏi hoặc kiệt sức và bạn không biết  rõ lý do tại sao
• Bạn đang bị sốt cao hoặc đổ mồ hôi đêm kéo dài
• Cân nặng của bạn vẫn tiếp tục giảm mà không thay đổi chế độ ăn uống hoặc thói quen tập thể dục
• Bạn đã tiếp xúc gần với người bị bệnh lao và có các triệu chứng (ví dụ: bạn sống cùng nhà hoặc làm việc, học tập cùng phòng ở cơ quan, trường học,… với người mắc bệnh lao phổi)

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

Sự khác nhau giữa dấu hiệu lao phổi ở phụ nữ và ở nam giới?

Nam giới trên toàn cầu có tỷ lệ mắc lao phổi hoạt động cao hơn phụ nữ và thường đáp ứng điều trị kém hơn. Nguyên nhân có thể đến từ yếu tố sinh học (hormone, hệ miễn dịch) cũng như xã hội (thói quen hút thuốc, môi trường làm việc, mức độ chủ động đi khám). 

Một nghiên cứu tại Nam Ấn Độ cho thấy nguy cơ tiến triển từ nhiễm lao sang lao hoạt động là 8,6% ở nam so với 3,1% ở nữ. Về mặt lâm sàng, triệu chứng thường giống nhau (ho kéo dài, sốt, sụt cân) nhưng phụ nữ có thể được chẩn đoán muộn hơn do tiếp cận y tế trễ hoặc triệu chứng dễ bị đánh giá nhẹ.

Ho kéo dài bao lâu thì nên đi khám lao phổi?

Theo hướng dẫn lâm sàng, ho kéo dài từ 2–3 tuần, không thuyên giảm sau điều trị thông thường (như chữa cảm hay viêm phổi nhẹ), nên được coi là dấu hiệu cần thăm khám để loại trừ lao phổi.
Đây cũng là cơ sở để thực hiện sàng lọc, nhất là khi đi kèm triệu chứng như sốt, sụt cân, đổ mồ hôi ban đêm.

Lao phổi có lây không và lây qua đường nào?

Lao phổi hoạt động có khả năng lây truyền rất cao, chủ yếu qua đường hô hấp. Khi người bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện hoặc hát, các hạt li ti chứa vi khuẩn lao (kích thước 1–5μm) có thể lơ lửng trong không khí hàng giờ và dễ xâm nhập vào phổi người khác. Ngược lại, lao tiềm ẩn (LTBI) không lây. Ngoài ra, bệnh không lây qua tiếp xúc thông thường như bắt tay, dùng chung ly, chạm bề mặt hay hành động như ôm hôn, chia sẻ đồ dùng cá nhân.

Hy vọng rằng thông tin trong bài viết này về các dấu hiệu lao phổi đã giúp bạn có thêm thông tin để nhận biết và đối phó với căn bệnh này. Nếu nhận thấy bất kỳ triệu chứng nào giống với những gì đã được mô tả, bạn có thể liên hệ đến Phòng khám lao phổi Bác sĩ Tẩn để được thăm khám và tư vấn kịp thời.

Link tham khảo:

• https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/tuberculosis
• https://www.cdc.gov/tb/signs-symptoms/index.html
• https://medicalguidelines.msf.org/en/viewport/TUB/english/2-1-pulmonary-tuberculosis-20320210.html
• https://www.cdc.gov/tb/causes/index.html