Lao tái phát điều trị trong bao lâu? Thời gian và phương pháp điều trị
Tác giả: BS.CKII Nguyễn Văn Tẩn
01/07/2025
Sau khi đã khỏi bệnh lao, không ít người vẫn phải đối mặt với nguy cơ tái phát nếu vi khuẩn chưa được tiêu diệt hoàn toàn. Vậy lao phổi tái phát điều trị trong bao lâu, có phức tạp hơn so với điều trị lần đầu không? Cùng Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn tìm hiểu chi tiết để chủ động hơn trong việc phòng ngừa và chăm sóc sức khỏe.
Lao phổi tái phát là gì? Nguyên nhân xảy ra
Lao phổi tái phát là tình trạng người bệnh từng được điều trị khỏi lao, nhưng sau một thời gian, bệnh lại quay trở lại. Nguyên nhân là do vi khuẩn lao (Mycobacterium tuberculosis) trong cơ thể không bị tiêu diệt hoàn toàn và tái kích hoạt từ bên trong (tái hoạt nội sinh).
Những nguyên nhân chính gây lao tái phát:
Điều trị không đầy đủ hoặc không đúng cách: Việc dùng thuốc không đúng phác đồ, thiếu thành phần quan trọng như rifampicin, hoặc rút ngắn thời gian điều trị khiến vi khuẩn lao không bị loại bỏ triệt để. Đây là nguyên nhân phổ biến nhất dẫn đến tái phát và làm tăng nguy cơ xuất hiện các chủng lao kháng thuốc (MDR-TB).
Không tuân thủ phác đồ điều trị: Những người uống thuốc không đều, bỏ ngang giữa chừng hoặc dùng sai cách có nguy cơ tái phát rất cao, ngay cả khi phác đồ điều trị ban đầu có hiệu quả.
Nhiễm vi khuẩn lao kháng thuốc: Nếu bệnh nhân nhiễm phải chủng vi khuẩn lao đa kháng (MDR-TB) hoặc dùng phác đồ không phù hợp, khả năng loại bỏ hoàn toàn vi khuẩn là rất thấp, dẫn đến tái phát sau điều trị.
Suy giảm miễn dịch và bệnh lý nền: Người mắc các bệnh như HIV/AIDS, đái tháo đường, suy thận, suy dinh dưỡng, hoặc đang điều trị bằng corticosteroid dài ngày có hệ miễn dịch yếu, tạo điều kiện cho vi khuẩn lao tái hoạt động trở lại.
Môi trường sống và điều kiện sinh hoạt kém: Sống trong môi trường đông đúc, vệ sinh kém, hoặc có nguy cơ lây nhiễm cao cũng góp phần làm tăng khả năng tái phát hoặc tái nhiễm bệnh lao.
Lao tái phát xảy ra khi vi khuẩn lao còn tồn tại trong cơ thể và được kích hoạt trở lại
Lao tái phát điều trị trong bao lâu?
Thời gian điều trị lao tái phát phụ thuộc vào việc vi khuẩn lao có kháng thuốc hay không. Trong nhiều trường hợp, nếu vi khuẩn vẫn còn nhạy với thuốc, người bệnh có thể được điều trị lại theo phác đồ cũ, với thời gian không kéo dài hơn so với lần đầu. Tuy nhiên, nếu có kháng thuốc, thời gian điều trị sẽ dài hơn và phức tạp hơn, cần tuân thủ chặt chẽ hướng dẫn y khoa.
Pha tấn công (2 tháng): sử dụng phối hợp 4 loại thuốc là isoniazid, rifampicin, pyrazinamide và ethambutol.
Pha duy trì (4 tháng): tiếp tục dùng isoniazid và rifampicin.
Tổng thời gian điều trị: 6 tháng.
Ở một số trường hợp đặc biệt như lao lan tỏa (miliary TB), thời gian điều trị có thể kéo dài từ 8 đến 10 tháng, tùy thuộc vào mức độ tổn thương và đáp ứng điều trị.
Nếu bệnh tái phát nhưng vi khuẩn chưa kháng thuốc, bệnh nhân có thể điều trị lại bằng phác đồ chuẩn như 2HREZ/4HR hoặc 2SHREZ/6HRE (nếu không có kết quả vi sinh), mà không cần kéo dài thời gian hơn so với điều trị ban đầu.
Thời gian điều trị với lao kháng thuốc
Theo khuyến nghị mới nhất của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO, năm 2022), hiện có một số lựa chọn điều trị rút ngắn dành cho bệnh nhân lao kháng thuốc, đặc biệt là lao đa kháng (MDR-TB) hoặc kháng rifampicin (RR-TB):
Phác đồ BPaLM kéo dài 6 tháng: Gồm các thuốc bedaquiline, pretomanid, linezolid và moxifloxacin, dành cho bệnh nhân MDR/RR-TB và cả những người kháng thêm fluoroquinolone (tiền XDR-TB).
Phác đồ uống 9 tháng: Áp dụng cho bệnh nhân MDR/RR-TB không bị kháng fluoroquinolone, giúp giảm thời gian điều trị đáng kể so với trước kia.
Trường hợp không áp dụng được các phác đồ ngắn, bệnh nhân sẽ điều trị theo phác đồ truyền thống kéo dài 18–20 tháng, trong đó tối thiểu 15–17 tháng sau khi chuyển đổi kết quả cấy vi khuẩn, và cần điều chỉnh tùy theo mức độ đáp ứng điều trị của từng người.
Điều trị lao kháng thuốc cần theo dõi đáp ứng vi khuẩn học để điều chỉnh thời gian phù hợp
Các yếu tố ảnh hưởng đến thời gian điều trị
Thời gian điều trị lao tái phát không cố định cho mọi bệnh nhân. Hiệu quả điều trị và mức độ kéo dài phụ thuộc vào nhiều yếu tố quan trọng dưới đây:
Mức độ tuân thủ điều trị của người bệnh
Bệnh nhân không uống thuốc đúng lịch, tự ý ngưng điều trị hoặc bỏ thuốc giữa chừng có nguy cơ tái phát cao gấp hơn 3 lần so với người tuân thủ đầy đủ. Hành vi này không chỉ làm giảm hiệu quả điều trị mà còn kéo dài thời gian cần thiết để kiểm soát bệnh.
Khả năng kháng thuốc của vi khuẩn lao
Nếu người bệnh từng mắc lao đa kháng thuốc (MDR-TB) hoặc kháng fluoroquinolone, việc điều trị sẽ phức tạp hơn nhiều. Các phác đồ điều trị sẽ phải kéo dài từ 18 đến 24 tháng, kèm theo theo dõi sát tình trạng vi khuẩn âm tính kéo dài để đảm bảo hiệu quả.
Bệnh lý nền và sức đề kháng
Những người mắc bệnh HIV, tiểu đường, suy thận, suy dinh dưỡng, hoặc đang sử dụng corticosteroid lâu dài thường có hệ miễn dịch suy yếu. Điều này khiến quá trình điều trị chậm hơn và đôi khi cần điều chỉnh phác đồ để đạt hiệu quả tối ưu.
Chẩn đoán và điều trị chậm trễ
Việc phát hiện bệnh muộn thường đồng nghĩa với tình trạng tổn thương phổi nặng hơn và lượng vi khuẩn cao hơn. Hậu quả là thời gian điều trị kéo dài hơn để làm sạch hoàn toàn vi khuẩn khỏi cơ thể.
Yếu tố xã hội và hành vi cá nhân
Các yếu tố như thu nhập thấp, khoảng cách xa trung tâm y tế, thiếu hỗ trợ từ người thân, tác dụng phụ thuốc, hút thuốc lá, nghiện rượu… đều có thể làm gián đoạn điều trị. Những trở ngại này khiến bệnh nhân khó theo đủ phác đồ, từ đó kéo dài thời gian điều trị cần thiết.
Tuân thủ phác đồ điều trị là yếu tố then chốt giúp rút ngắn thời gian điều trị lao tái phát
Hướng dẫn chăm sóc trong quá trình điều trị lao tái phát
Mục tiêu: chăm sóc toàn diện và theo dõi sát để tăng hiệu quả điều trị, giảm nguy cơ tái phát.
Tư vấn ban đầu: giải thích rõ phác đồ, giờ uống thuốc, tác dụng phụ có thể gặp và cách xử lý khi quên liều để bạn hiểu và kiên trì hơn.
Theo dõi tác dụng phụ thuốc lao phổi: xét nghiệm định kỳ (đặc biệt với phác đồ lao kháng thuốc) để kiểm tra chức năng gan, tim, thính lực, thị lực và hệ thần kinh ngoại biên. Báo bác sĩ ngay khi có dấu hiệu bất thường.
Giám sát uống thuốc: áp dụng DOT/eDOT hoặc nhờ người thân hỗ trợ; mục tiêu là không bỏ sót liều và phát hiện sớm vấn đề.
Hỗ trợ tâm lý – xã hội: chú ý lo âu, trầm cảm, khó khăn tài chính/đi lại…; đồng hành, động viên và hỗ trợ dinh dưỡng phù hợp để giúp người bệnh bám sát điều trị.
Biện pháp phòng ngừa tái phát lần nữa
Sau khi chữa khỏi lao tái phát, nguy cơ quay lại vẫn tồn tại nếu bạn không được theo dõi và chăm sóc đúng cách. Vì vậy, cần chủ động phòng ngừa bằng các bước rõ ràng, dễ thực hiện.
Tuân thủ điều trị đầy đủ: uống đúng liều, đúng giờ và có giám sát (DOT/eDOT hoặc người thân). Dù đã khỏi, nguy cơ tái phát vẫn khoảng 2–3%.
Khám và xét nghiệm định kỳ: trong 6 tháng đầu sau điều trị, nên làm xét nghiệm đờm/nuôi cấy để phát hiện sớm tái phát hoặc nhiễm mới.
Kiểm soát nhiễm khuẩn tại nơi ở: giữ không gian thông thoáng; bố trí khu vực riêng trong tuần đầu điều trị nếu cần chăm sóc; hạn chế tụ tập nơi kín.
Đeo khẩu trang đúng cách: cả người bệnh và người chăm sóc nên đeo khẩu trang ở môi trường đông người hoặc thông khí kém (bệnh viện, khu nhà trọ).
![Những biến chứng nguy hiểm thường gặp ở bệnh lao phổi [2025]](https://phongkhamlaophoi.com/files/2025/07/21/042133-bien-chung-nguy-hiem-cua-benh-lao-phoi.webp)
