Bị lao phổi nhưng không ho nên làm gì? Nguyên nhân, dấu hiệu

Ho kéo dài là dấu hiệu “kinh điển” của lao phổi, nhưng thực tế có không ít ca mắc lao phổi gần như không ho hoặc chỉ ho rất nhẹ, khiến bệnh dễ bị bỏ sót và lây lan âm thầm. WHO cho thấy nhóm lao phổi “im lặng” vẫn có thể góp phần đáng kể vào lây truyền nếu không được điều trị. 

Nhiều người bất ngờ khi phát hiện bị lao phổi nhưng không ho. Vậy nguyên nhân do đâu và làm sao để nhận biết bệnh nếu không có triệu chứng điển hình? Bài viết dưới đây của Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn để không bỏ sót căn bệnh âm thầm này.

Vì sao một số người bị lao phổi nhưng không ho?

Ở nhiều người, sau khi vi khuẩn lao xâm nhập, hệ miễn dịch khống chế được nên vi khuẩn “ngủ yên” dưới dạng lao tiềm ẩn. Giai đoạn này không có triệu chứng như ho kéo dài, sốt hay mệt mỏi. Người mang lao tiềm ẩn không lây vì vi khuẩn chưa hoạt động và không phát tán qua đường hô hấp. 

Vì sao không ho? Phản xạ ho chỉ xuất hiện khi phổi bị tổn thương đủ lớn do vi khuẩn sinh sôi gây viêm. Ở lao tiềm ẩn, số lượng vi khuẩn thấp, bị "kìm hãm" bởi miễn dịch nên chưa gây tổn thương mô phổi đáng kể vì vậy không kích thích ho. Nếu miễn dịch suy giảm (bệnh mạn tính, dùng thuốc ức chế miễn dịch, dinh dưỡng kém…), vi khuẩn có thể tái kích hoạt và tiến triển thành lao phổi có triệu chứng. 

Ai dễ gặp tình trạng “nhiễm lao nhưng không ho”? Thường là người đã tiếp xúc nguồn lây (sống/chăm sóc cùng nhà, làm việc nơi nguy cơ cao) nhưng có miễn dịch tốt nên chỉ dừng ở mức nhiễm lao tiềm ẩn. Nhóm này cần được sàng lọc vì vẫn có nguy cơ chuyển sang bệnh lao trong tương lai. 

Cách phát hiện khi không có ho (sàng lọc lao tiềm ẩn):

• Xét nghiệm máu IGRA (ví dụ: QuantiFERON-TB) hoặc Test da Mantoux (TST) để xác định đã nhiễm vi khuẩn lao hay chưa. 
• Chụp X-quang phổi: nhiều trường hợp vẫn bình thường ở lao tiềm ẩn; nếu cần, bác sĩ có thể chỉ định thêm soi/nuôi cấy đờm để loại trừ lao hoạt động. 

Quan trọng: Người có lao tiềm ẩn không lây, nhưng nếu không điều trị dự phòng, khoảng 5–10% có thể diễn tiến thành bệnh lao suốt cuộc đời, đặc biệt khi miễn dịch suy yếu. Việc tầm soát và điều trị lao tiềm ẩn giúp giảm nguy cơ bùng phát thành lao phổi có triệu chứng trong cộng đồng.[1]

Những ai cần điều trị lao phổi tiềm ẩn (LTBI)?

Phần lớn ca lao hoạt động đến từ LTBI không được điều trị. Vì vậy điều trị LTBI là trụ cột để đạt mục tiêu chấm dứt bệnh lao theo chiến lược WHO. 
Mục tiêu: điều trị LTBI để ngăn bệnh bùng phát thành lao hoạt động. Khi điều trị đúng phác đồ, nguy cơ tiến triển có thể giảm ~90%, nhưng phải loại trừ lao hoạt động trước khi bắt đầu.[2]
Nguyên tắc sàng lọc chính là chỉ định nhanh (ưu tiên điều trị nếu dương tính IGRA/TST hoặc thuộc nhóm WHO cho phép điều trị dự phòng không cần test trước:

• Người sống chung/tiếp xúc gần với ca lao phổi, đặc biệt trẻ <5 tuổi (có thể chỉ định “window prophylaxis” dù test âm tính giai đoạn đầu nhưng vẫn phải loại trừ lao hoạt động).
• Người nhiễm HIV (nguy cơ tiến triển cao, WHO/CDC ưu tiên điều trị dự phòng). 
• Người sắp ghép tạng/đang dùng thuốc ức chế miễn dịch: corticosteroid kéo dài, hóa trị… 
• Bệnh nền làm suy giảm miễn dịch hoặc tăng nguy cơ: bụi phổi (silicosis), đái tháo đường, suy thận mạn, cân nặng thấp, sau cắt dạ dày, ung thư đầu-cổ/phổi...
• Người ở/ làm việc nơi nguy cơ phơi nhiễm cao (cơ sở giam giữ, chăm sóc tập trung…) theo chương trình sàng lọc mục tiêu. 

WHO cho phép điều trị dự phòng không cần test trước ở người nhiễm HIV và trẻ <5 tuổi là tiếp xúc hộ gia đình (nếu đã loại trừ lao hoạt động). Các nhóm khác nên làm IGRA hoặc TST để tránh điều trị người không nhiễm. (Tổ Chức Y Tế Thế Giới)

Những lưu ý quan trọng khi điều trị lao phổi tiềm ẩn (LTBI)

Để điều trị lao phổi tiềm ẩn đạt hiệu quả và hạn chế nguy cơ tiến triển thành lao hoạt động, người bệnh cần lưu ý những điểm sau đây:

• Tuân thủ phác đồ: dùng thuốc đúng liều, đúng giờ theo chỉ định. Hiện nay, các phác đồ ngắn chứa rifamycin (3–4 tháng như 3HP/4R) được ưu tiên vì hiệu quả, an toàn và tỷ lệ hoàn tất cao hơn so với 6–9 tháng isoniazid đơn trị.
• Theo dõi định kỳ: tái khám ít nhất mỗi tháng trong suốt liệu trình để kiểm tra mức độ tuân thủ, dấu hiệu lao hoạt động và phản ứng bất lợi (mệt mỏi nhiều, vàng da/mắt, đau hạ sườn phải, buồn nôn…). Nếu xuất hiện triệu chứng bất thường, liên hệ bác sĩ ngay. 
• Hiểu đúng mục tiêu điều trị: LTBI không lây sang người khác, nhưng có thể tiến triển thành lao hoạt động khi miễn dịch suy yếu. Điều trị giảm đáng kể nguy cơ tiến triển, song không loại bỏ hoàn toàn rủi ro vì vậy đừng chủ quan sau khi kết thúc liệu trình. 
• Nhóm cần tầm soát và theo dõi kỹ: người sống cùng ca lao phổi hoạt động, từng mắc lao, người suy giảm miễn dịch, đái tháo đường, bệnh thận mạn… Hãy tuân theo lịch hẹn và tư vấn cá nhân hóa của bác sĩ. 
• Lối sống hỗ trợ miễn dịch: ăn uống đủ chất, ngủ đủ, hạn chế rượu bia, tập thể dục đều đặn theo thể trạng để duy trì sức đề kháng, giảm nguy cơ kích hoạt vi khuẩn lao “thức dậy”. 

Khám ở đâu nếu nghi ngờ lao phổi nhưng không ho?    

Nếu nghi ngờ mắc lao phổi nhưng không có triệu chứng ho, bạn nên đến các bệnh viện có chuyên khoa Lao – Bệnh phổi hoặc khoa Truyền nhiễm tại các cơ sở tuyến tỉnh, tuyến trung ương. Ngoài ra, các phòng khám uy tín có khả năng xét nghiệm chuyên sâu về lao cũng là lựa chọn phù hợp để được chẩn đoán sớm và chính xác.

Tại TP.HCM, Phòng khám Lao Phổi BS.CKII Nguyễn Văn Tẩn là địa chỉ được nhiều người bệnh tin tưởng. Bác sĩ Tẩn hiện là Trưởng khoa Lao tại Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch – nơi tiếp nhận và điều trị các ca lao nặng, phức tạp. Với hơn 25 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực lao và bệnh phổi, bác sĩ có chuyên môn sâu và thực tiễn điều trị đa dạng các thể lao.

Dù bị lao phổi nhưng không ho, người bệnh vẫn có thể lây nhiễm hoặc gặp biến chứng nếu không được phát hiện kịp thời. Chủ động kiểm tra sức khỏe, tuân thủ hướng dẫn điều trị và có chế độ sinh hoạt hợp lý sẽ giúp kiểm soát bệnh hiệu quả.

Tìm hiểu thêm: Các triệu chứng của bệnh lao phổi cần đi thăm khám sớm

Link tham khảo:

• https://en.wikipedia.org/wiki/Latent_tuberculosis
• https://www.thehansindia.com/news/national/tb-kills-1-person-every-3-min-956914
• https://wwwnc.cdc.gov/eid/article/30/6/23-1699_article
• https://www.cdc.gov/tb/hcp/treatment/latent-tuberculosis-infection.html