Lao tiềm ẩn là gì? Mức độ nguy hiểm và cách phát hiện sớm

Lao tiềm ẩn thường không có triệu chứng, khiến nhiều người chủ quan cho đến khi bệnh tiến triển thành lao hoạt động. Bài viết dưới đây của Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn sẽ giúp bạn hiểu rõ nguyên nhân, cách chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa căn bệnh thầm lặng này.

Lao tiềm ẩn là gì?

Lao tiềm ẩn (hay Nhiễm lao tiềm ẩn – Latent Tuberculosis Infection, LTBI) là tình trạng vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis đã xâm nhập vào cơ thể nhưng chưa gây ra bệnh lao hoạt động. Nói cách khác, đây là phản ứng miễn dịch bền vững trước kháng nguyên của vi khuẩn lao, song chưa xuất hiện bất kỳ dấu hiệu lâm sàng nào cho thấy bệnh đang tiến triển.

Trong giai đoạn này, vi khuẩn lao vẫn tồn tại nhưng ở trạng thái “ngủ yên”, bị hệ miễn dịch kiểm soát chặt chẽ. Người nhiễm không có triệu chứng và không lây bệnh cho người khác.

Tuy nhiên, khi hệ miễn dịch suy yếu, chẳng hạn do nhiễm HIV, suy dinh dưỡng hoặc dùng thuốc ức chế miễn dịch, vi khuẩn có thể “thức dậy”, kích hoạt thành bệnh lao hoạt động.

Theo ước tính của WHO, khoảng 5–10% người mắc LTBI sẽ phát triển thành bệnh lao hoạt động trong suốt cuộc đời, đặc biệt là trong vài năm đầu sau khi nhiễm.

Đọc thêm về các giai đoạn lao phổi, chẩn đoán sớm và phương pháp điều trị

Lao tiềm ẩn có lây không?

Lao tiềm ẩn hoàn toàn không lây cho người khác. Người mắc lao tiềm ẩn không xuất hiện triệu chứng, vi khuẩn lao ở trạng thái “ngủ” hoặc bất hoạt, nên không phát tán ra môi trường. Tình trạng này thường chỉ được phát hiện qua các xét nghiệm máu hoặc test da, chứ không thông qua ho, khạc đờm hay các dấu hiệu bệnh lý rõ rệt.

Lao tiềm ẩn có nguy hiểm không?

Bản thân lao tiềm ẩn không gây nguy hiểm trực tiếp, bởi nó không gây triệu chứng và không lây nhiễm. Tuy vậy, điều đáng lo ngại là nguy cơ bệnh tiến triển thành lao hoạt động (active TB). 
Khi đó, vi khuẩn có thể gây tổn thương phổi nghiêm trọng (ho kéo dài, đau ngực, khó thở) hoặc lan sang các cơ quan khác như thận, cột sống, não… Hậu quả có thể dẫn đến những biến chứng lao phổi nặng nề như viêm màng não, tê liệt, vô sinh, thậm chí đe dọa tính mạng.

Ai là nhóm có nguy cơ cao bị lao tiềm ẩn?

Một số nhóm đối tượng dễ nhiễm lao tiềm ẩn hơn những người khác, bao gồm:

• Người tiếp xúc gần với bệnh nhân lao hoạt động, đặc biệt trong cùng gia đình hoặc cộng đồng.
• Người từng sinh sống, du lịch hoặc làm việc tại các quốc gia có tỷ lệ mắc lao cao như nhiều nước ở châu Á, châu Phi, châu Mỹ Latinh.
• Người sống hoặc làm việc trong môi trường có nguy cơ lây lan cao, chẳng hạn trại giam, nhà dưỡng lão, cơ sở chăm sóc người vô gia cư hoặc bệnh viện.
• Nhân viên phòng xét nghiệm vi sinh thường xuyên tiếp xúc với vi khuẩn lao.

Những ai dễ tiến triển từ lao tiềm ẩn thành lao hoạt động?

Không phải ai mắc lao tiềm ẩn cũng sẽ bị lao hoạt động, nhưng một số nhóm có nguy cơ tiến triển cao hơn:

• Người nhiễm HIV/AIDS — nhóm nguy cơ cao nhất, đặc biệt khi số lượng tế bào CD4 < 200.
• Trẻ em dưới 5 tuổi, đặc biệt là dưới 2 tuổi, nếu có tiếp xúc với nguồn lây lao hoạt động.
• Người đang điều trị ức chế miễn dịch, ví dụ dùng thuốc anti-TNF, corticosteroid liều cao, hoặc chuẩn bị ghép tạng/ghép tủy.
• Bệnh nhân mắc bệnh mạn tính như suy thận (đang chạy thận), bệnh máu ác tính, silicosis.
• Người có yếu tố cơ địa hoặc tiền sử y khoa đặc biệt như từng cắt dạ dày, thực hiện bypass ruột, người gầy (cân nặng < 90% cân nặng lý tưởng).
• Nhóm suy giảm miễn dịch do lối sống hoặc môi trường: tiểu đường, nghiện tiêm chích, lạm dụng rượu/thuốc lá, nhân viên y tế, người vô gia cư, hoặc sống trong điều kiện kinh tế xã hội khó khăn.

Các triệu chứng nghi ngờ mắc bệnh

Lao tiềm ẩn (LTBI) hầu như không gây ra triệu chứng và không có biểu hiện lâm sàng đặc trưng để người bệnh tự nhận biết. Người nhiễm thường cảm thấy hoàn toàn khỏe mạnh, sinh hoạt bình thường và không xuất hiện các dấu hiệu cảnh báo như ho kéo dài, sốt, sút cân hay mệt mỏi, là những triệu chứng vốn phổ biến ở bệnh lao hoạt động.

Phương pháp chẩn đoán lao tiềm ẩn

Chẩn đoán lao tiềm ẩn (LTBI) dựa trên hai yếu tố chính: xác định phản ứng miễn dịch với vi khuẩn lao và loại trừ khả năng bệnh lao hoạt động.

Một trong những cách phổ biến để phát hiện LTBI là xét nghiệm da Mantoux (TST). Bác sĩ sẽ tiêm một lượng nhỏ tuberculin (PPD) vào da cẳng tay. Sau 48–72 giờ, đo đường kính vùng da bị sưng để đánh giá. 

Mức ≥ 5 mm thường áp dụng cho nhóm nguy cơ cao (như người nhiễm HIV hoặc tiếp xúc gần với bệnh nhân lao hoạt động), từ 10 mm cho nhóm nguy cơ trung bình (nhân viên y tế, người tiêm chích ma túy…), và ≥ 15 mm cho người không thuộc nhóm nguy cơ.

Bên cạnh đó, xét nghiệm máu IGRA (Interferon-Gamma Release Assays) cũng được sử dụng, với hai phương pháp phổ biến là QuantiFERON®-TB Gold (QFT, QFT-Plus) và T-SPOT.TB. Các xét nghiệm này đo phản ứng của tế bào miễn dịch khi tiếp xúc với kháng nguyên vi khuẩn lao. Ưu điểm của IGRA là không bị ảnh hưởng bởi việc tiêm vắc-xin BCG trước đây, chỉ cần lấy máu một lần và có kết quả trong vòng 24 giờ.

Tuy nhiên, một kết quả TST hoặc IGRA dương tính chưa đủ để kết luận mắc LTBI nếu chưa loại trừ bệnh lao hoạt động. Người bệnh cần được khám lâm sàng để phát hiện các triệu chứng nghi ngờ (như ho kéo dài, sốt, sụt cân), chụp X-quang phổi để tìm tổn thương, và làm xét nghiệm đờm hoặc các xét nghiệm chuyên sâu khác nếu nghi ngờ lao ngoài phổi.

Theo WHO, hiện chưa có một xét nghiệm đơn lẻ nào được coi là “tiêu chuẩn vàng” cho việc chẩn đoán LTBI. Quyết định xét nghiệm cần dựa trên đánh giá nguy cơ cá nhân, nguồn lực y tế và khả năng điều trị.

Lao tiềm ẩn có cần uống thuốc không?

Có, trong nhiều trường hợp, lao tiềm ẩn (LTBI) nên được điều trị bằng thuốc để ngăn ngừa tiến triển thành lao hoạt động.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), điều trị dự phòng LTBI là một phần quan trọng trong chiến lược toàn cầu “End TB”. Tuy nhiên, do phương pháp này tiềm ẩn rủi ro và tốn kém, nó chỉ được khuyến nghị cho những nhóm có nguy cơ cao chuyển sang lao hoạt động, chẳng hạn như: người nhiễm HIV, trẻ dưới 5 tuổi tiếp xúc gần với bệnh nhân lao hoạt động, người đang điều trị ức chế miễn dịch, bệnh nhân chạy thận hoặc chuẩn bị ghép tạng.

Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) cũng nhấn mạnh rằng điều trị LTBI là cần thiết để phòng ngừa bệnh tiến triển. Thống kê cho thấy, khoảng 80% ca lao mới ở Mỹ bắt nguồn từ tình trạng LTBI không được điều trị.

Phác đồ điều trị lao tiềm ẩn

Tổng quan các phác đồ điều trị lao tiềm ẩn phổ biến, hỗ trợ bác sĩ và bệnh nhân lựa chọn phương án tối ưu.

Phòng ngừa lao tiềm ẩn

Tiêm vắc-xin BCG tuy không bảo vệ người lớn khỏi lao hoạt động, nhưng vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa các thể lao nặng, đặc biệt là lao màng não ở trẻ em.

Bên cạnh đó, việc duy trì hệ miễn dịch khỏe mạnh là yếu tố then chốt để hạn chế nguy cơ LTBI tái hoạt. Điều này bao gồm kiểm soát tốt các bệnh mạn tính như tiểu đường, tránh lạm dụng rượu và thuốc lá, cải thiện chế độ dinh dưỡng, và hạn chế những tác nhân làm suy giảm sức đề kháng.

Lao tiềm ẩn có thể không gây hại ngay lập tức, nhưng nếu bỏ qua, nguy cơ chuyển thành lao hoạt động là rất lớn. Chủ động tầm soát và điều trị đúng cách sẽ giúp bạn bảo vệ sức khỏe lâu dài.

Tìm hiểu thêm: 

• Cảnh báo triệu chứng của bệnh lao phổi tái phát nhiều người bỏ qua
• Bệnh lao phổi kháng thuốc: Nguyên nhân, triệu chứng và điều trị
• U lao ở phổi là gì? Triệu chứng và phương pháp điều trị

Link tham khảo:

• https://www.dzk-tuberkulose.de/en/faq/was-ist-eine-latente-tuberkulose-infektion-ltbi
• https://en.wikipedia.org/wiki/Latent_tuberculosis
• https://www.cdc.gov/tb/hcp/clinical-overview/latent-tuberculosis-infection.html