Các giai đoạn của lao phổi, chẩn đoán sớm và phương pháp điều trị

Ước tính có tới hơn 1/4 dân số toàn cầu đang hoặc đã từng trải qua bệnh lao phổi ở nhiều giai đoạn khác nhau. Vậy, các giai đoạn của Lao Phổi có đặc điểm triệu chứng ra sao và tác động thế nào đến sức khỏe?

Tổng quan về lao phổi

Lao phổi là bệnh nhiễm trùng mạn tính do vi khuẩn M. tuberculosis gây ra, thường khởi phát ở phổi và có khả năng lan rộng sang các cơ quan khác. Vi khuẩn tồn tại trong các hạt khí dung cực nhỏ được phát tán khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc trò chuyện, từ đó xâm nhập vào đường hô hấp của người khỏe mạnh.

Những người dễ mắc lao phổi gồm nhóm có sức đề kháng kém như người già, trẻ sơ sinh, bệnh nhân HIV, ung thư đang hóa trị, tiểu đường hay người thiếu dinh dưỡng. Đây là những đối tượng cần được theo dõi chặt chẽ.

Trong giai đoạn đầu, lao phổi thường không có biểu hiện rõ, khiến bệnh dễ bị bỏ sót. Khi tiến triển, bệnh nhân có thể xuất hiện tình trạng ho kéo dài, ho kèm máu, đau tức ngực, khó thở, chán ăn, sụt cân nhanh, sốt nhẹ về chiều và ra mồ hôi ban đêm.

Chẩn đoán sớm và điều trị đúng cách không chỉ giúp cải thiện sức khỏe người bệnh mà còn giảm thiểu nguy cơ lây lan trong cộng đồng, hạn chế các biến chứng nặng nề như suy hô hấp hay tràn dịch màng phổi.

Lao phổi có bao nhiêu giai đoạn?

Bệnh lao phổi thường được chia thành các giai đoạn khác nhau, tùy thuộc vào mức độ tiến triển của bệnh và các triệu chứng biểu hiện. Dưới đây là các giai đoạn của lao phổi: 

Giai đoạn 1: Nhiễm lao phổi nguyên phát

Lao nguyên phát, còn gọi là giai đoạn phơi nhiễm, xảy ra khi một người vừa hít phải vi khuẩn lao từ giọt bắn của người mắc bệnh. Ở giai đoạn này, hệ miễn dịch bắt đầu nhận diện tác nhân lạ và huy động tế bào phòng vệ nhằm ngăn chặn, tiêu diệt vi khuẩn xâm nhập.

Vì là giai đoạn đầu, phần lớn người bệnh chưa xuất hiện triệu chứng rõ ràng. Một số trường hợp có thể gặp biểu hiện nhẹ như ho khan, mệt mỏi, sốt thoáng qua – dễ nhầm với cảm cúm thông thường.

Khi làm xét nghiệm ở giai đoạn lao nguyên phát, kết quả thường cho thấy da âm tính, phim X-quang ngực bình thường và không có dấu hiệu đặc hiệu nào, khiến việc phát hiện bệnh sớm trở nên khó khăn.

Giai đoạn 2: Nhiễm lao phổi tiềm ẩn (LTBI)

Sau giai đoạn nguyên phát, hệ miễn dịch sẽ tiêu diệt phần lớn vi khuẩn lao xâm nhập, nhưng một số vẫn có thể tồn tại âm thầm trong cơ thể. Để ngăn chặn chúng phát triển, cơ thể hình thành “hàng rào bảo vệ” bao quanh ổ vi khuẩn trong mô phổi, khiến chúng rơi vào trạng thái ngủ đông.

Khoảng 5–10% người có lao tiềm ẩn sẽ trở thành lao hoạt động trong suốt đời nếu không được điều trị phòng ngừa.

Đây là giai đoạn mang tính quyết định: nếu sức đề kháng đủ mạnh, vi khuẩn sẽ bị kìm hãm trong nhiều năm mà không gây triệu chứng. Người nhiễm thường có xét nghiệm lao da dương tính, nhưng kết quả X-quang phổi vẫn bình thường và không có biểu hiện bệnh lý rõ rệt.

Ngược lại, với những đối tượng có miễn dịch yếu như người già, trẻ nhỏ, bệnh nhân HIV, tiểu đường hay người đang hóa trị, vi khuẩn dễ dàng vượt qua hàng rào này, tấn công mô phổi và làm bệnh bùng phát thành lao hoạt động.

Giai đoạn 3: Nhiễm lao phổi hoạt động

Lao hoạt động là giai đoạn tiến triển nặng của bệnh, khi các triệu chứng trở nên rõ rệt và dễ nhận thấy. Người bệnh thường gặp tình trạng ho kéo dài, ho ra máu, đau tức ngực, khó thở ngay cả khi nghỉ ngơi, kèm theo sốt cao, ớn lạnh và mệt mỏi suy kiệt.

Nếu không được can thiệp kịp thời, vi khuẩn lao có thể lan rộng sang nhiều cơ quan khác như da, thận, hạch bạch huyết…, làm gia tăng nguy cơ biến chứng nguy hiểm.

Ở giai đoạn này, phổi dễ bị tổn thương nghiêm trọng với các hậu quả như tràn khí hoặc tràn dịch màng phổi, xẹp phổi, giãn phế quản, suy hô hấp, thậm chí sốc nhiễm trùng và bệnh phổi mạn tính.

Điều trị sớm, đúng phác đồ là yếu tố then chốt giúp hạn chế di chứng lâu dài và cải thiện chất lượng sống cho người bệnh.

Chẩn đoán theo từng giai đoạn

Khi lao tiến triển từ tiềm ẩn sang hoạt động, phương pháp chẩn đoán Lao phổi phải được điều chỉnh để phù hợp với mức độ biểu hiện của bệnh.

LTBI (Lao tiềm ẩn)

• Sử dụng TST (Tuberculin Skin Test) hoặc IGRA (Interferon-Gamma Release Assays) để phát hiện đáp ứng miễn dịch với Mycobacterium tuberculosis. 
• Không có “tiêu chuẩn vàng” (gold standard) riêng cho LTBI — các xét nghiệm hiện có đều gián tiếp, phụ thuộc vào phản ứng miễn dịch của cơ thể. 
• Trước khi điều trị LTBI, cần loại trừ lao hoạt động (qua bệnh sử, khám lâm sàng, X-quang phổi nếu cần) để tránh điều trị sai lầm hoặc trùng lắp. 

Lao hoạt động (TB disease)

• X-quang phổi (Chest X-ray / CXR): hỗ trợ trong chẩn đoán, đặc biệt khi vi khuẩn lao chưa được xác nhận vi sinh. 
• Xét nghiệm phân tử / NAAT (Nucleic Acid Amplification Tests): gồm các phương pháp nhanh như Xpert MTB/RIF, Xpert Ultra, hoặc các NAAT tự động phức tạp ở mức độ trung bình/ thấp, có khả năng phát hiện vi khuẩn lao và kháng thuốc (như rifampicin, isoniazid). 
• Soi & cấy đờm (smear microscopy & culture): là phương pháp kinh điển để phát hiện trực tiếp vi khuẩn lao, xác định kháng thuốc bằng cách thử nghiệm nuôi cấy (DST) nếu có mẫu dương tính. 
• Phân loại kháng thuốc: khi xác định vi khuẩn lao, các xét nghiệm phân tử & cấy kèm kháng sinh đồ (Drug Susceptibility Testing) giúp đánh giá xem có MDR-TB, RR-TB hay các dạng kháng khác để chọn phác đồ điều trị thích hợp. 

Các phương pháp điều trị bệnh lao phổi

Phác đồ điều trị lao phổi được xây dựng tùy theo giai đoạn bệnh, với mục tiêu kiểm soát vi khuẩn, ngăn lây lan trong cộng đồng và hạn chế tổn thương lâu dài cho phổi. Về cơ bản, lao phổi được chia thành hai nhóm: lao tiềm ẩn và lao hoạt động.

Lao nguyên phát và lao tiềm ẩn

Ở giai đoạn này, vi khuẩn đã xâm nhập cơ thể nhưng vẫn “ngủ yên”, chưa gây triệu chứng và cũng chưa có khả năng lây truyền. Nguy cơ bùng phát cao hơn ở người già, trẻ nhỏ, bệnh nhân HIV, tiểu đường hay người đang dùng thuốc ức chế miễn dịch.
WHO và CDC khuyến nghị điều trị dự phòng để giảm khả năng chuyển sang lao hoạt động. Một số phác đồ thường áp dụng gồm:

• Isoniazid đơn trị liệu 6–9 tháng, phổ biến ở những quốc gia có tỷ lệ lao cao.
• Rifampin đơn trị liệu 4 tháng, thời gian ngắn và ít tác dụng phụ hơn.
• Phác đồ 3HP (isoniazid + rifapentine, uống hàng tuần trong 3 tháng), giúp tăng hiệu quả và tuân thủ điều trị.

Việc chọn lựa phác đồ phụ thuộc vào nhóm nguy cơ, khả năng dung nạp thuốc và điều kiện y tế của từng địa phương.

Lao phổi hoạt động

Khi bước vào giai đoạn này, vi khuẩn phát triển mạnh và gây ra các biểu hiện rõ rệt như ho kéo dài, ho ra máu, đau tức ngực, sốt về chiều, mệt mỏi, sụt cân. Đây cũng là thời kỳ bệnh dễ lây truyền nhất nên cần được điều trị khẩn trương.

Phác đồ điều trị chuẩn quốc gia và khuyến cáo WHO gồm 2 giai đoạn:

• Tấn công (2 tháng): phối hợp 4 thuốc chống lao – Isoniazid (H), Rifampin (R), Pyrazinamide (Z), Ethambutol (E). → Ký hiệu: 2RHZE.
• Duy trì (4 tháng): sử dụng 2 thuốc – Isoniazid (H) và Rifampin (R). → Ký hiệu: 4RH.

Tổng thời gian điều trị thường kéo dài ít nhất 6 tháng. Trong suốt quá trình, bệnh nhân cần được theo dõi chặt chẽ về đáp ứng lâm sàng, tác dụng phụ của thuốc cũng như mức độ tuân thủ để tránh nguy cơ kháng thuốc.

Cách phòng ngừa bệnh lao phổi

Ở bất kỳ giai đoạn nào, từ lao nguyên phát đến lao hoạt động, vi khuẩn vẫn có thể bùng phát và gây tổn thương phổi. Vì vậy, biện pháp quan trọng nhất là chủ động phòng ngừa Lao phổi ngay từ khi chưa tiếp xúc với nguồn lây.
Một số cách giúp giảm nguy cơ mắc lao phổi:

• Tiêm vắc-xin BCG để tạo miễn dịch sớm, đặc biệt cho trẻ nhỏ.
• Hạn chế tiếp xúc với người đang mắc lao, nhất là giai đoạn bệnh hoạt động; khi bắt buộc phải tiếp xúc, cần đeo khẩu trang và giữ khoảng cách.
• Cải thiện môi trường sống: thường xuyên mở cửa thông gió, giữ phòng ở thoáng khí; ánh sáng mặt trời chiếu trực tiếp sẽ giúp tiêu diệt vi khuẩn lao trong tự nhiên.
• Thực hành vệ sinh cá nhân: rửa tay đều đặn, che miệng khi ho hoặc hắt hơi, đeo khẩu trang nơi đông người.
• Tăng cường sức đề kháng: bổ sung dinh dưỡng cân bằng, luyện tập thể dục 30 phút/ngày, nghỉ ngơi hợp lý, tránh rượu bia, thuốc lá và chất kích thích.
• Phòng bệnh chủ động không chỉ bảo vệ sức khỏe cá nhân mà còn góp phần giảm nguy cơ lây lan trong cộng đồng.

Khi nào cần đi khám ngay hoặc cấp cứu

Nếu bạn hoặc người xung quanh có một trong các dấu hiệu sau, nên đi khám y tế ngay lập tức hoặc tìm cấp cứu để được đánh giá và xử lý kịp thời:

• Khó thở nghiêm trọng, đặc biệt nếu xuất hiện đột ngột hoặc khó thở khi nghỉ ngơi
• Ho ra máu hoặc khạc đờm có lẫn máu
• Sụt cân nhanh không rõ nguyên nhân
• Sốt cao kéo dài, đặc biệt nếu kèm rét run hoặc ớn lạnh
• Đau ngực dữ dội hoặc cảm giác tức ngực liên tục
• Đổ mồ hôi ban đêm nhiều
• Mệt mỏi nặng, suy nhược rõ rệt

Hy vọng qua bài viết này, bạn đọc có thể hiểu rõ hơn về các giai đoạn của lao phổi và nhận thức được tầm quan trọng của việc chẩn đoán sớm cũng như điều trị kịp thời.

Nếu bạn hay người thân đang có các triệu chứng liên quan đến lao phổi hoặc có nghi ngờ về sức khỏe hô hấp, đừng ngần ngại liên hệ với Phòng khám lao phổi Bác sĩ Tẩn. Chúng tôi có đội ngũ chuyên gia y tế hàng đầu, sẵn sàng hỗ trợ bạn trong việc chẩn đoán và điều trị bệnh. Hãy chủ động bảo vệ sức khỏe của bạn và gia đình bằng cách đặt lịch hẹn ngay hôm nay.



Link tham khảo:

• https://www.healthline.com/health/incubation-period-of-tuberculosis-disease
• https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/341729/9789240028678-eng.pdf
• https://www.cdc.gov/tb/hcp/treatment/index.html