Vi khuẩn Lao là gì? Đặc điểm, phòng ngừa hiệu quả 2025

Lao là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, ảnh hưởng đến hàng triệu người trên toàn thế giới mỗi năm. Nguyên nhân chính gây bệnh là vi khuẩn lao, một loại vi khuẩn đặc biệt có khả năng tồn tại lâu trong môi trường và gây ra những tổn thương nghiêm trọng cho phổi và các cơ quan khác. Hãy cùng Phòng khám Lao phổi Bác sĩ Tẩn khám phá chi tiết qua bài viết dưới đây để trang bị cho mình những thông tin hữu ích nhất về loại vi khuẩn này! 

Vi khuẩn lao là gì? Đặc điểm vi khuẩn lao

Mycobacterium tuberculosis là tác nhân chính gây bệnh lao, một căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Vi khuẩn thường tấn công phổi nhưng cũng có thể lan tới hạch, xương, màng bụng, màng não và nhiều cơ quan khác. Chúng lây lan qua không khí khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện, khiến người khỏe mạnh dễ dàng hít phải.

Điểm đặc biệt của vi khuẩn lao là khả năng kháng cồn và kháng acid. Khi nhuộm bằng Fuchsin trong các xét nghiệm Ziehl-Neelsen, vi khuẩn vẫn giữ màu dù tiếp xúc với cồn hoặc acid, nên còn được gọi là trực khuẩn kháng toan (AFB). Thành tế bào chứa mycolic acid – lớp mỡ dày giúp vi khuẩn bền vững, kháng lại nhiều loại thuốc và yếu tố môi trường.

Một số đặc điểm quan trọng:

• Chỉ sống trong môi trường giàu oxy (ái khí tuyệt đối).
• Tốc độ sinh trưởng rất chậm, mất khoảng 20–24 giờ mới nhân đôi một lần.
• Có khả năng tồn tại dưới nhiều dạng chuyển hóa khác nhau tại ổ tổn thương.
• Mức độ gây bệnh thay đổi tùy điều kiện môi trường và cơ địa người bệnh.
• Nhiều chủng đã kháng thuốc, gây khó khăn lớn trong điều trị các thể lao phổi, lao hạch, lao xương…
• Khả năng tồn tại trong môi trường

Vi khuẩn lao có thể sống sót trong nhiều điều kiện khác nhau:

• Trong tự nhiên: duy trì được 3–4 tháng.
• Trong phòng thí nghiệm: bảo quản lâu dài nhiều năm.
• Trong đờm bệnh nhân để nơi tối ẩm: giữ độc lực tới 3 tháng.
• Dưới ánh nắng mặt trời: bị tiêu diệt sau khoảng 1,5 giờ.
• Ở 42°C: ngừng phát triển; ở 100°C: chết sau 10 phút.
• Cồn 90°: diệt khuẩn trong vòng 3 phút.
• Acid phenic 5%: vi khuẩn chết chỉ sau 1 phút

Khả năng gây bệnh của vi khuẩn lao ở người

Vi khuẩn lao có thể tồn tại lâu trong không khí nhờ các hạt nước bọt li ti. Khi hít phải, người khỏe mạnh có nguy cơ nhiễm bệnh, mức độ nặng nhẹ phụ thuộc vào độc lực của vi khuẩn và sức đề kháng từng cá nhân. Cơ chế gây bệnh của vi khuẩn lao ở người thường trải qua hai giai đoạn chính.

• Giai đoạn sơ nhiễm: Đây là lần vi khuẩn xâm nhập đầu tiên. Chúng thường gây tổn thương tại vùng phổi thông khí mạnh. Sau 2–4 tuần, khi cơ thể có phản ứng miễn dịch, các hạt lao đặc trưng xuất hiện. Từ ổ tổn thương này, vi khuẩn có thể lan tới hạch bạch huyết và theo máu đi khắp cơ thể, tạo ra nguy cơ bệnh lan rộng.
• Giai đoạn tái phát: Phần lớn ca lao ở người là do ổ nhiễm cũ hoạt động trở lại. Các ổ bệnh này thường nằm gần đỉnh phổi,nơi giàu oxy, rất thích hợp cho vi khuẩn sinh sôi. Khi tái hoạt động, tổn thương dễ hoại tử bã đậu và hóa lỏng, tạo thành hang lao. Đây chính là nguồn phát tán mầm bệnh mạnh nhất ra môi trường.

Triệu chứng thường gặp của người bệnh lao đó là ho kéo dài, có đờm hoặc ho ra máu, đau ngực, khó thở, ra mồ hôi về đêm, kèm theo mệt mỏi, chán ăn và sụt cân rõ rệt. Các biểu hiện này không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe mà còn làm tăng nguy cơ lây lan cho cộng đồng nếu chậm phát hiện.

Các xét nghiệm chẩn đoán vi khuẩn lao

Để xác định sự hiện diện của Mycobacterium tuberculosis, y học hiện nay áp dụng nhiều phương pháp khác nhau. Mỗi kỹ thuật có ưu và nhược điểm riêng, tùy tình trạng bệnh và điều kiện cơ sở y tế mà bác sĩ sẽ lựa chọn phù hợp.

Nhuộm soi tìm AFB

Đối với xét nghiệm đờm AFB, mẫu bệnh phẩm (thường là đờm) được nhuộm Ziehl–Neelsen hoặc nhuộm huỳnh quang để phát hiện trực khuẩn kháng cồn – kháng acid (AFB).

• Ưu điểm: đơn giản, nhanh, chi phí thấp.
• Nhược điểm: độ nhạy và đặc hiệu không cao, dễ phụ thuộc tay nghề kỹ thuật viên và chất lượng mẫu bệnh phẩm.

Nuôi cấy vi khuẩn lao

Bệnh phẩm được nuôi trên môi trường đặc (Loewenstein–Jensen) hoặc môi trường lỏng hiện đại (MGIT). Đây là phương pháp “tiêu chuẩn vàng” vì xác định chính xác, đồng thời cho phép làm kháng sinh đồ. Điểm hạn chế là thời gian chờ kết quả lâu (từ vài tuần), đòi hỏi vô trùng tuyệt đối.

Xét nghiệm sinh học phân tử

PCR lao: phát hiện DNA của vi khuẩn trong mẫu bệnh phẩm (đờm, dịch rửa phế quản, dịch màng phổi…).
MTB TRC Ready / Real Time PCR: công nghệ cải tiến với độ nhạy – đặc hiệu cao hơn, có thể phân biệt phức hợp vi khuẩn lao và các loại Mycobacteria khác.

• Ưu điểm: nhanh, chính xác, phát hiện được cả trường hợp mật độ vi khuẩn thấp.
• Nhược điểm: chi phí cao, yêu cầu trang thiết bị hiện đại, nguy cơ sai số nếu quy trình không chuẩn.

Xét nghiệm miễn dịch

• Test Tuberculin (Mantoux): tiêm kháng nguyên lao vào da để đánh giá phản ứng miễn dịch. Chỉ cho biết cơ thể từng tiếp xúc với vi khuẩn, không phân biệt được lao hoạt động hay tiềm ẩn.
• Xét nghiệm IGRA (Quantiferon): đo phản ứng giải phóng interferon-gamma trong máu. Không bị ảnh hưởng bởi vắc-xin BCG, phù hợp để phát hiện lao tiềm ẩn, đặc biệt ở trẻ em hoặc người khó lấy đờm.

Để dễ dàng hình dung sự khác biệt giữa các phương pháp, bảng so sánh dưới đây sẽ tổng hợp ưu, nhược điểm chính:

Biện pháp phòng bệnh lao hiệu quả 2025

Phòng ngừa bệnh lao không chỉ bảo vệ sức khỏe cá nhân mà còn góp phần hạn chế lây lan trong cộng đồng. Một số biện pháp cần thực hiện thường xuyên gồm:

• Đeo khẩu trang đúng cách: Khi ra ngoài hoặc tiếp xúc gần với người mắc lao phổi, việc đeo khẩu trang giúp ngăn giọt bắn và giảm nguy cơ lây truyền qua đường hô hấp.
• Không dùng chung đồ cá nhân: Tránh sử dụng chung các vật dụng như khăn, bàn chải, ly uống nước… với người bệnh để hạn chế tiếp xúc với vi khuẩn.
• Duy trì lối sống lành mạnh: Ăn uống cân bằng, ngủ đủ giấc, vận động đều đặn và hạn chế thuốc lá, rượu bia để tăng cường sức đề kháng, giúp cơ thể chống lại vi khuẩn lao.
• Giữ không gian sống sạch, thoáng khí: Thường xuyên lau dọn nhà cửa, mở cửa sổ để ánh sáng và không khí lưu thông. Khám sức khỏe định kỳ để kịp thời phát hiện sớm nguy cơ.
• Tận dụng ánh nắng mặt trời: Phơi chăn, màn, quần áo hoặc đồ dùng cá nhân dưới nắng sẽ giúp tiêu diệt vi khuẩn, góp phần ngăn chặn nguồn lây.

Hy vọng qua bài viết này, bạn đã hiểu rõ hơn về vi khuẩn lao cũng như các phương pháp chẩn đoán và điều trị bệnh lao phổi. Nếu bạn hoặc người thân có các triệu chứng nghi ngờ lao, đừng chủ quan. Hãy đến Phòng khám Lao phổi Bác sĩ Tẩn để được tư vấn, thăm khám và điều trị kịp thời bởi đội ngũ chuyên môn giàu kinh nghiệm. Sức khỏe của bạn là ưu tiên hàng đầu!

Link tham khảo:

• https://en.wikipedia.org/wiki/Mycobacterium_tuberculosis
• https://www.microbiologyresearch.org/content/journal/micro/10.1099/mic.0.000601?crawler=true&mimetype=application/pdf
• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3728839/
• https://www.sciencedirect.com/topics/immunology-and-microbiology/mycobacterium-tuberculosis