Bệnh lao phổi nên ăn gì, kiêng ăn gì để mau chóng phục hồi
Tác giả: BS.CKII Nguyễn Văn Tẩn
23/04/2025
Bệnh lao phổi - một căn bệnh tưởng chừng như đã được kiểm soát nhưng vẫn đang là mối lo ngại lớn đối với sức khỏe cộng đồng. Bên cạnh việc tuân thủ phác đồ điều trị, chế độ dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong quá trình hồi phục của bệnh nhân. Vậy, người bệnh lao phổi nên ăn gì và kiêng gìđể nhanh chóng lấy lại sức khỏe? Cùng Phòng khám lao phổi bác sĩ Tẩn tìm hiểu câu trả lời trong bài viết sau!
Tổng quan
Lao phổi và suy dinh dưỡng tạo thành một mối quan hệ hai chiều nguy hiểm: suy dinh dưỡng làm tăng nguy cơ phát triển lao hoạt động từ 6–10 lần và lao phổi càng khiến tình trạng dinh dưỡng người bệnh càng xấu đi. Một nghiên cứu tại tỉnh Thừa Thiên Huế từ năm 2021–2022, với 250 bệnh nhân mắc lao phổi, cho thấy tới 60,4% bệnh nhân bị suy dinh dưỡng (34,3 % nhẹ, 16,8 % trung bình và 9,2 % nặng, theo chỉ số BMI).
Theo nguồn tin Vietnamlawmagazine, năm 2024, chương trình kiểm soát lao quốc gia ghi nhận hơn 113.000 ca lao mới được phát hiện, tăng khoảng 7% so với năm 2023. Tỷ lệ điều trị thành công đạt 89%, cao hơn mức trung bình toàn cầu là 88%. Tuy nhiên, ngành y vẫn cảnh báo việc suy dinh dưỡng ở bệnh nhân lao và nguồn tài chính quốc tế giảm đã gây cản trở lớn đến chương trình phòng chống và điều trị hiệu quả.
VOVWorld dẫn số liệu WHO/Chương trình Chống lao Quốc gia, nêu rõ 182.000 ca mới, 9.900 ca kháng thuốc và 11.000 tử vong mỗi năm; Việt Nam xếp hạng gánh nặng cao
Nguyên tắc dinh dưỡng cho bệnh nhân lao phổi
Lao phổi là bệnh truyền nhiễm do trực khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra, thường tấn công phổi và làm suy giảm nghiêm trọng hệ miễn dịch. Người bệnh dễ rơi vào tình trạng mệt mỏi, chán ăn, sụt cân và thiếu hụt dinh dưỡng. Một chế độ ăn hợp lý không chỉ hỗ trợ phục hồi sức khỏe mà còn góp phần nâng cao hiệu quả điều trị.
Dưới đây là những nguyên tắc dinh dưỡng quan trọng cần tuân thủ:
Đảm bảo năng lượng phù hợp với thể trạng: Lượng calo nạp vào nên căn cứ theo chỉ số BMI. Nếu bệnh nhân gầy yếu cần tăng cường ăn uống để đưa BMI đạt trên 18,5. Với người có thể trạng ổn định, có thể duy trì mức năng lượng hiện tại.
Cân đối đủ bốn nhóm chất: Mỗi bữa ăn cần có chất bột đường, chất đạm, vitamin và khoáng chất. Việc bổ sung hoa quả chín giúp tăng cường vitamin tự nhiên, hỗ trợ gan đào thải độc tố và giảm tác dụng phụ của thuốc.
Thay đổi món ăn hàng ngày: Khẩu phần đa dạng giúp bệnh nhân dễ hấp thu, ăn ngon miệng hơn và hạn chế tình trạng chán ăn kéo dài.
Một chế độ dinh dưỡng đầy đủ, cân đối và linh hoạt chính là chìa khóa để bệnh nhân lao phổi nhanh chóng lấy lại sức khỏe và chất lượng sống.
Nguyên tắc dinh dưỡng cho bệnh nhân lao phổi
Nhu cầu định lượng theo mức thiếu dinh dưỡng
WHO khuyến cáo đánh giá dinh dưỡng + tư vấn và hỗ trợ tương tự các nhóm cùng tình trạng dinh dưỡng; TB làm tăng nhu cầu, người suy dinh dưỡng cần theo phác đồ dinh dưỡng điều trị chuẩn.
Số liệu dưới đây áp dụng thực hành lâm sàng cho người lớn có TB, dựa trên hướng dẫn WHO (nguyên tắc), cùng bằng chứng và khuyến cáo thực hành lâm sàng (ESPEN/điểm nhìn khu vực) cho TB/thiếu dinh dưỡng.
Mức thiếu dinh dưỡng
Tiêu chí tham khảo
Năng lượng (kcal/kg/ngày)
Protein (g/kg/ngày)
Ghi chú triển khai
Nhẹ
BMI 17.0–18.4; SGA B nhẹ
30
1.0–1.2
Tăng mật độ năng lượng; theo dõi cân nặng/tuần. (WHO Apps)
Vừa
BMI 16.0–16.9; SGA B
30–35
1.2–1.5
Ưu tiên bữa nhỏ, giàu đạm; bổ sung sữa/đậu nành/ứng dụng khẩu phần Việt. (Clinical Nutrition Journal)
Nặng
BMI <16; SGA C
35–40
~1.5 (tối đa dung nạp)
Tăng dần để tránh refeeding; đánh giá điện giải/vi chất; cân nhắc hỗ trợ chuyên sâu. (sun.ac.za)
Lưu ý: Giá trị mang tính tham khảo cần cá thể hóa theo dung nạp, bệnh kèm và đánh giá của chuyên gia dinh dưỡng.
Bệnh lao phổi nên ăn gì để mau hồi phục?
Chế độ ăn hỗ trợ điều trị giúp duy trì cân nặng, phục hồi mô phổi và giảm tác dụng phụ của thuốc. Bạn hãy ưu tiên đủ năng lượng, đạm chất lượng, vitamin–khoáng và thực phẩm dễ tiêu.
Tăng năng lượng “vừa đủ”
Khi điều trị, cơ thể tiêu hao nhiều hơn. Hãy tăng khẩu phần 10–20% so với trước khi bệnh: thêm cơm, khoai, ngũ cốc nguyên hạt, dầu thực vật lành mạnh (ô liu, cải dầu). Chia nhỏ 4–5 bữa để dễ ăn.
Đạm chất lượng để liền mô phổi
Đạm giúp phục hồi mô và nâng sức đề kháng. Nguồn tốt: thịt nạc (gà, heo, bò), cá, trứng, sữa/yaourt, đậu phụ, đậu nành, hạt dinh dưỡng. Ưu tiên luộc, hấp, kho để dễ tiêu; hạn chế chiên rán nhiều dầu.
Vitamin & khoáng chất “chốt” miễn dịch
Vitamin A, C, E: hỗ trợ niêm mạc hô hấp, chống oxy hóa. Có trong cà rốt, bí đỏ, cải bó xôi, cam, ổi, dâu, kiwi, hạt hướng dương.
Kẽm & selen: giúp lành thương, cân bằng miễn dịch. Nguồn hải sản, trứng, hạt bí, ngũ cốc nguyên cám.
Sắt (từ thực phẩm): hỗ trợ tạo máu khi thiếu. Dùng thịt đỏ nạc, gan, trứng, nấm, mộc nhĩ, rau xanh. Tránh tự bổ sung viên sắt nếu chưa có chỉ định.
Vitamin D & canxi: tốt cho xương trong thời gian điều trị kéo dài. Ánh nắng sáng nhẹ, sữa/sữa chua, cá béo, trứng là lựa chọn phù hợp.
Dễ tiêu hóa & phục hồi hệ vi sinh đường ruột
Thuốc lao có thể gây rối loạn tiêu hóa. Hãy chọn cháo, súp, canh mềm, ngũ cốc nấu chín kỹ, dùng yaourt/men vi sinh theo hướng dẫn để tăng lợi khuẩn.
Chất xơ “vừa đủ, đúng nguồn”
Chất xơ giúp ổn định tiêu hóa. Ưu tiên rau xanh, củ quả, trái cây chín; kết hợp ngũ cốc nguyên hạt nếu bạn dung nạp tốt. Tránh lạm dụng xơ thô khi đang tiêu chảy.
Bệnh lao phổi nên kiêng ăn gì
Dưới đây là hướng dẫn ngắn gọn, thực tế và có dẫn chứng để bạn áp dụng ngay trong quá trình điều trị.
✓
Hành động
Cách làm cụ thể
Thời điểm
Lý do / Ghi chú
Kiêng rượu, bia
Tránh hoàn toàn trong suốt liệu trình
Mỗi ngày
Rượu làm tăng độc gan và nặng độc tính của thuốc kháng lao (INH, RFP…); nhiều hướng dẫn yêu cầu không uống.
Hạn chế đồ chiên rán & siêu chế biến
Ưu tiên luộc–hấp–om; giảm nước ngọt, bánh kẹo
Mỗi bữa
Thực phẩm giàu muối/đường/mỡ bão hòa kém lợi cho hồi phục và chuyển hóa; nên dùng vừa phải. (Khuyến nghị dinh dưỡng chung khi điều trị bệnh)
Giảm món quá cay nếu gây ho
Hạ độ cay (bớt ớt/tiêu/sa tế)
Khi ăn
Capsaicin có thể khởi phát phản xạ ho ở người nhạy cảm (được dùng trong “cough challenge” để gây ho).
Tránh đồ sống/chưa tiệt trùng
Tránh sashimi/gỏi/trứng lòng đào; chỉ dùng sữa & phô mai tiệt trùng
Mỗi ngày
Người có miễn dịch yếu/đang điều trị dễ nhiễm khuẩn tiêu hóa; CDC khuyến nghị chọn thực phẩm an toàn.
Tránh thực phẩm giàu tyramine/histamine khi dùng INH
Hạn chế phô mai ủ lâu, thịt nguội lên men, cá hộp/dầu; rượu vang/beer nếu từng bị đỏ bừng/đánh trống ngực/đau đầu
Khi dùng INH
INH có thể gây phản ứng khó chịu với thực phẩm nhiều tyramine/histamine; một số Sở Y tế khuyên tránh.
Tránh uống Rifampin (RFP) xa bữa & không kèm antacid
Uống trước ăn 1h hoặc sau ăn 2h; nếu cần antacid, uống RFP trước antacid ≥ 1h
Hàng ngày
Ăn kèm/antacid làm giảm hấp thu RFP; hướng dẫn bệnh nhân khuyên dùng xa bữa/không dùng cùng antacid.
Không tự ý dùng thảo dược/TPCN
Hỏi bác sĩ/dược sĩ trước khi dùng
Trước khi bổ sung
Nhiều sản phẩm có thể tương tác với INH/RFP hoặc gan.
Vì sao người bị lao phổi cần ăn uống đúng khoa học?
Lao và suy dinh dưỡng liên quan hai chiều. WHO khuyến nghị đánh giá tình trạng dinh dưỡng, tư vấn và hỗ trợ suốt quá trình điều trị để cải thiện hiệu quả điều trị.
Người bệnh thường chán ăn, sụt cân. Ăn bữa nhỏ, dễ tiêu, giàu năng lượng giúp duy trì cân nặng và thể lực trong khi điều trị.
Khẩu phần đủ năng lượng, protein và chất béo lành mạnh hỗ trợ phục hồi mô phổi, tăng đáp ứng và tuân thủ điều trị.
Thuốc kháng lao có thể gây khó chịu tiêu hoá, một số trường hợp dùng thuốc cùng bữa, đủ nước và điều chỉnh thời điểm giúp giảm khó chịu.
Dùng isoniazid, các nhóm nguy cơ (suy dinh dưỡng, đái tháo đường, HIV, thai kỳ, người cao tuổi, bệnh thận…) thường được khuyên bổ sung vitamin B6 25–50 mg/ngày. WHO cũng nêu pyridoxine 10–25 mg/ngày để phòng bệnh lý thần kinh. Hỏi bác sĩ về liều phù hợp. (Theo CDC)
Lưu ý: Dinh dưỡng hỗ trợ phục hồi nhưng không thay thế phác đồ. Hoàn thành điều trị đúng hướng dẫn là chìa khoá kiểm soát bệnh và giảm lây truyền.
Việc xây dựng chế độ dinh dưỡng cho người bệnh lao phổi giúp cải thiện tình trạng hồi phục
Gợi ý thực đơn 7 ngày cho người bệnh lao phổi
Khi xây dựng chế độ ăn uống cho bệnh nhân lao phổi, điều quan trọng là lựa chọn thực phẩm dễ tiêu hóa, giàu dinh dưỡng, giúp tăng cường sức đề kháng và hỗ trợ quá trình điều trị. Dưới đây là gợi ý thực đơn 7 ngày khoa học và cân đối dành cho người bệnh.
Ngày
Bữa sáng (kcal / g protein)
Phụ sáng
Trưa
Phụ chiều
Tối
Tổng ước tính (kcal / g protein)
Thứ 2
Cháo yến mạch 60 g + sữa 200 ml + hạt chia 10 g ≈ 380 / 16
Chuối 120 g ≈ 105 / 1.3
Gạo lứt 200 g + cá hồi 120 g + rau + dầu ≈ 530 / 32
Sữa chua 100 g + kiwi 100 g ≈ 120 / 6
Cháo gà ác 100 g + hạt sen 30 g + gạo nhỏ ≈ 405 / 38
~1.540 kcal / ~93 g
Thứ 3
Bánh mì nguyên cám 60 g + trứng 60 g + sữa đậu nành 200 ml ≈ 370 / 18
Táo 120 g ≈ 60 / 0.3
Gạo trắng 180 g + bò 100 g + rau + canh ≈ 500 / 30
Hạnh nhân 15 g ≈ 90 / 3
Cá thu 120 g + cơm mềm 150 g + canh ≈ 360 / 24
~1.380 kcal / ~75 g
Thứ 4
Cháo đậu xanh 60 g + sữa 200 ml ≈ 300 / 14
Cam 100 g ≈ 50 / 1
Gạo lứt 200 g + gà 100 g + canh + rau ≈ 480 / 28
Hạnh nhân 10 g + sữa chua 100 g ≈ 140 / 6
Canh cá 120 g + rau + gạo mềm 150 g ≈ 350 / 25
~1.320 kcal / ~74 g
Thứ 5
Súp gà (gà 80 g + ngô, khoai) ≈ 260 / 18
Dâu tây 100 g ≈ 35 / 1
Gạo trắng 180 g + heo 100 g + rau ≈ 480 / 25
Sữa chua 100 g ≈ 60 / 5
Cá rô phi 120 g + bí + cơm 150 g ≈ 330 / 22
~1.165 kcal / ~71 g
Thứ 6
Cháo thịt bằm 60 g + cà rốt ≈ 280 / 15
Lê 120 g ≈ 50 / 1
Gạo lứt 200 g + ức gà 120 g + rau hấp ≈ 520 / 32
Óc chó 10 g + sữa 150 ml ≈ 120 / 5
Cá basa 120 g + đậu phụ sốt 80 g + cơm mềm 150 g ≈ 330 / 20
~1.300 kcal / ~73 g
Thứ 7
Bún riêu (bún 120 g + riêu) ≈ 413 / 17.8
Xoài 150 g ≈ 90 / 1
Gạo trắng 180 g + bò hầm 100 g + khoai, rau ≈ 450 / 28
Sữa chua 100 g ≈ 60 / 5
Cháo cá 80 g + bí đỏ + rau ≈ 250 / 18
~1.263 kcal / ~69 g
Chủ nhật
Miến gà xé 80 g + rau ≈ 360 / 18
Nho 100 g ≈ 70 / 1
Gạo lứt 200 g + cá ngừ 100 g + canh ≈ 460 / 30
Sữa chua 100 g ≈ 60 / 5
Gà ác 100 g + rau củ + cơm mềm 150 g ≈ 330 / 22
~1.280 kcal / ~76 g
Ghi chú: Giá trị trong bảng do bạn cung cấp, dùng để minh họa thực đơn. Khi cần tra cứu thành phần dinh dưỡng chi tiết, hãy tham khảo các bảng thành phần thực phẩm và hướng dẫn dinh dưỡng chính thống.
Gợi ý thực đơn cho người bệnh lao phổi
Lưu ý về dùng thuốc và dinh dưỡng
Người bệnh cần lưu ý một số điểm dưới đây để vừa đảm bảo hiệu quả điều trị lao phổi, vừa cải thiện thể trạng tốt hơn:
Tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ về chế độ dinh dưỡng và các tương tác thuốc có thể xảy ra.
Đảm bảo an toàn thực phẩm (ăn chín, uống sôi, rửa tay sạch sẽ) để tránh nhiễm trùng.
Chia nhỏ bữa ăn, ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày để dễ tiêu hóa.
Người bệnh cần được cung cấp đủ năng lượng và chất dinh dưỡng để phục hồi sức khỏe.
Giải đáp thắc mắc
Có cần kiêng hoàn toàn sữa? → Không; nên sữa tiệt trùng/yogurt pasteur, dùng xa liều INH để tối ưu hấp thu thuốc.
Uống rượu bia chút ít có sao? → Nên tránh trong suốt quá trình dùng INH vì tăng nguy cơ độc gan.
Có cần uống vitamin B6? → Có nếu bác sĩ chỉ định hoặc có nguy cơ, 10–25(–50) mg/ngày trong thời gian dùng INH.
Đang ăn kiêng giảm cân có phù hợp không? → Không. TB cần dư năng lượng để phục hồi; hoãn giảm cân tới khi ổn định.
Hy vọng qua bài viết này của Phòng khám lao phổi Bác sĩ Tẩn, bạn đã có được những thông tin bổ ích về người bệnh lao phổi nên ăn gì, kiêng ăn gì. Việc lựa chọn thực phẩm giàu dinh dưỡng, cùng với việc tránh những thức ăn có thể làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh, sẽ giúp tăng cường sức khỏe và hỗ trợ hiệu quả trong quá trình điều trị. Chúc bạn sớm phục hồi và duy trì một lối sống lành mạnh.
Thông tin này chỉ có tính tham khảo, không dùng để thay thế ý kiến tham vấn của chuyên viên Y tế. Bệnh nhân phải được bác sĩ thăm khám, chẩn đoán và điều trị y tế chuyên môn. Bác sĩ CKII Nguyễn Văn Tẩn: 0916 93 63 53 - 0913 80 50 82
.jpg)
.jpg)
.jpg)
