Lao màng phổi có lây không? Cách nhận biết và phòng tránh

Lao màng phổi là một trong những thể lao ngoài phổi phổ biến, thường gây ra tình trạng tràn dịch trong khoang màng phổi và có thể khiến người bệnh mệt mỏi, khó thở kéo dài. Tuy nhiên, nhiều người vẫn băn khoăn không biết lao màng phổi có lây không, đặc biệt khi sinh hoạt, tiếp xúc gần với người mắc bệnh. Câu trả lời sẽ được Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn làm rõ ngay sau đây.

Lao màng phổi có lây không?

Không. Lao màng phổi không lây vì đây là dạng lao ngoài phổi, không trực tiếp phát tán vi khuẩn qua đường hô hấp. Tuy nhiên, trong một số ít trường hợp, nếu lao màng phổi đi kèm với lao phổi hoặc có vi khuẩn lao trong đờm, thì vẫn có khả năng lây nhiễm cho người khác. Dù nguy cơ thấp, người mắc lao màng phổi vẫn cần được cách ly tạm thời và điều trị đúng phác đồ để đảm bảo an toàn cho cộng đồng.

Cơ chế lây nhiễm của lao màng phổi theo từng giai đoạn

Cơ chế lây nhiễm của lao màng phổi thay đổi theo tiến triển của bệnh. Dưới đây là ba giai đoạn chính:

Giai đoạn đầu - Nhiễm sơ cấp

Vi khuẩn lao xâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp, ban đầu cư trú ở phổi rồi theo đường bạch huyết hoặc máu lan tới màng phổi. Nếu người bệnh có miễn dịch mạnh, cơ thể sẽ phản ứng và kiểm soát vi khuẩn sớm, chưa xuất hiện tổn thương phổi rõ rệt, nên gần như không có khả năng lây bệnh.

Giai đoạn hai - Viêm màng phổi cấp tính

Hệ miễn dịch phản ứng mạnh với vi khuẩn lao khiến dịch viêm tích tụ trong khoang màng phổi, gây tràn dịch. Phần lớn người bệnh ở giai đoạn này không có vi khuẩn trong đờm, nên hầu như không lây qua đường hô hấp.

Giai đoạn cuối - Tiến triển hoặc tái hoạt động

Nếu không được điều trị đúng cách, lao màng phổi có thể lan ngược vào nhu mô phổi, hình thành tổn thương phổi điển hình. Khi đó, người bệnh có thể ho ra đờm chứa vi khuẩn lao, làm tăng nguy cơ lây nhiễm cho người xung quanh qua tiếp xúc gần hoặc không khí.
  Để hiểu rõ hơn vì sao lao màng phổi thường không lây, trong khi lao phổi lại rất dễ lan truyền trong cộng đồng, ta cần so sánh cơ chế lây nhiễm của hai thể bệnh này. Bảng dưới đây giúp làm rõ sự khác biệt về vị trí tổn thương, đường lây và khả năng phát tán vi khuẩn lao giữa lao phổi và lao màng phổi.

Yếu tố làm tăng nguy cơ lây nhiễm và mắc bệnh

Có nhiều yếu tố có thể khiến một người dễ nhiễm và phát triển bệnh lao màng phổi hơn, từ tình trạng sức khỏe, môi trường sống cho đến thói quen sinh hoạt hàng ngày:

• Lao phổi phát hiện muộn hoặc điều trị không đúng cách: Vi khuẩn từ nhu mô phổi có thể lan sang màng phổi gây bệnh. 
• Chấn thương lồng ngực: Gây tổn thương vùng ngực, làm thuận lợi cho vi khuẩn lao di chuyển vào khoang màng phổi. 
• Người chưa được tiêm vaccine phòng lao.
• Bệnh lý mạn tính, tuổi cao: Những bệnh mạn như tiểu đường, ung thư, suy dinh dưỡng, hoặc tuổi già khiến phòng vệ miễn dịch giảm, dễ dẫn đến lao màng phổi. 
• Thói quen có hại: Hút thuốc lá, sử dụng ma túy hoặc quá nhiều rượu bia làm suy yếu hệ thống miễn dịch, tăng nguy cơ mắc lao ngoài phổi nói chung, bao gồm cả lao màng phổi. 
• Yếu tố môi trường: Sống hoặc làm việc trong môi trường đông đúc, kém thông khí như nhà tù, trại tị nạn hoặc khu lao động nghèo có thể làm tăng nguy cơ nhiễm lao, tùy theo cường độ và thời gian tiếp xúc. Đặc biệt, những người sống chung với bệnh nhân lao phổi chưa điều trị có nguy cơ mắc bệnh rất cao, ước tính khoảng 30-50% nếu tiếp xúc gần thường xuyên.
• Tuổi và giới tính: Trẻ dưới 5 tuổi và người cao tuổi (trên 65 tuổi) là hai nhóm có hệ miễn dịch yếu nên dễ chuyển từ nhiễm lao tiềm ẩn sang bệnh lao hoạt động, với nguy cơ cao hơn bình thường từ 2 đến 4 lần. Ngoài ra, các nghiên cứu tại Mỹ và châu Âu cũng ghi nhận rằng giới tính nữ có xu hướng mắc lao ngoài phổi, bao gồm lao màng phổi, cao hơn nam giới từ 1,2 đến 1,5 lần. Điều này có thể do yếu tố miễn dịch, nội tiết hoặc đặc điểm di truyền.

Cách nhận biết bệnh nhân có nguy cơ lây

Lao màng phổi không có khả năng lây qua đường hô hấp như lao phổi. Tuy nhiên, vẫn có một số trường hợp bệnh nhân có nguy cơ lây, đặc biệt khi có tổn thương phổi kèm theo. Dưới đây là cách nhận biết bệnh nhân lao màng phổi có nguy cơ lây:

• Bệnh nhân có ho kéo dài, ho khạc đờm hoặc ho ra máu: Dù lao màng phổi thường không gây ho, nhưng nếu có các triệu chứng này, cần nghi ngờ tổn thương nhu mô phổi kèm theo - dấu hiệu tăng nguy cơ lây.
• Xét nghiệm đờm dương tính với vi khuẩn lao: Nếu người bệnh lao màng phổi có kết quả cấy đờm dương tính, khả năng phát tán vi khuẩn qua đường hô hấp là có thể xảy ra.
• Chụp CT ngực cho thấy tổn thương phổi phối hợp: Trong nhiều trường hợp, tổn thương phổi không rõ trên X-quang nhưng lại phát hiện qua CT. Đây là yếu tố cho thấy nguy cơ lây tiềm ẩn.
• Không được chẩn đoán đúng và chưa điều trị: Lao màng phổi nếu chẩn đoán muộn, không kiểm soát kịp thời có thể diễn tiến sang lao phổi, làm tăng khả năng lây lan.
• Sống trong môi trường đông đúc, tiếp xúc gần với người khác: Dù khả năng lây thấp, người bệnh vẫn nên được cách ly tạm thời khi chưa rõ mức độ tổn thương phổi để hạn chế rủi ro cho cộng đồng.

Phương pháp điều trị bệnh lao màng phổi

Phương pháp điều trị bệnh lao màng phổi tương tự như điều trị lao phổi, tuân theo phác đồ điều trị lao chuẩn do Bộ Y tế và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo. Mục tiêu là tiêu diệt vi khuẩn lao, kiểm soát triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng như dày dính màng phổi. Bệnh nhân sẽ điều trị 6 tháng, cụ thể: Bên cạnh điều trị bằng thuốc kháng lao theo đúng phác đồ, bệnh nhân lao màng phổi cần được chăm sóc toàn diện để nâng cao hiệu quả điều trị. Bao gồm:

• Hút dịch màng phổi nếu tràn dịch nhiều hoặc khó thở: Khi dịch màng phổi quá nhiều gây chèn ép phổi, bác sĩ có thể chỉ định chọc hút dịch để giúp bệnh nhân dễ thở hơn, đồng thời lấy mẫu làm xét nghiệm.
• Theo dõi biến chứng dày dính màng phổi: Trong một số trường hợp, sau điều trị lao màng phổi, bệnh nhân có thể bị xơ dính màng phổi, gây hạn chế chức năng hô hấp. Việc theo dõi hình ảnh học (X-quang, CT ngực) định kỳ sẽ giúp phát hiện sớm và xử lý nếu cần.
• Điều trị hỗ trợ: Bổ sung dinh dưỡng, nghỉ ngơi hợp lý, điều trị các bệnh kèm theo như đái tháo đường hoặc suy giảm miễn dịch sẽ giúp nâng cao hiệu quả điều trị.

Cách phòng ngừa lây nhiễm từ bệnh nhân lao màng phổi

Mặc dù lao màng phổi thường không lây, người bệnh vẫn cần tuân thủ đúng hướng dẫn để đảm bảo an toàn cho bản thân và cộng đồng, nhất là trong trường hợp có tổn thương phổi tiềm ẩn.

• Cách ly tạm thời khi chưa rõ khả năng lây: Nếu bệnh nhân chưa được xác định rõ có tổn thương phổi kèm theo hay không, việc cách ly tạm thời và hạn chế tiếp xúc gần là cần thiết.  
• Tuân thủ vệ sinh hô hấp: Bệnh nhân nên luôn che miệng, mũi khi ho hoặc hắt hơi và ưu tiên đeo khẩu trang y tế, đặc biệt ở nơi công cộng hoặc môi trường kín. Thói quen này giúp hạn chế phát tán giọt bắn chứa vi khuẩn, kể cả khi nguy cơ lây thấp.
• Cải thiện thông khí nơi ở và làm việc: Không gian thông thoáng giúp giảm nồng độ vi khuẩn trong không khí. Cần mở cửa sổ, sử dụng quạt hút hoặc hệ thống thông gió tự nhiên để tạo luồng khí lưu thông hiệu quả.
• Thực hiện đầy đủ phòng hộ trong môi trường y tế: Trong trường hợp bệnh nhân có dấu hiệu tổn thương phổi hoặc đang nghi ngờ lao phổi, nhân viên y tế cần sử dụng khẩu trang N95 và tuân thủ nghiêm ngặt quy trình kiểm soát nhiễm khuẩn.

Chăm sóc tại nhà và tái khám

Việc chăm sóc bệnh nhân lao màng phổi tại nhà đóng vai trò quan trọng trong quá trình hồi phục và phòng ngừa biến chứng. Dưới đây là những lưu ý quan trọng khi chăm sóc tại nhà và lịch tái khám cần tuân thủ:

• Tuân thủ đúng phác đồ điều trị: Bệnh nhân cần uống thuốc kháng lao đúng liều, đúng giờ và đủ thời gian theo chỉ định của bác sĩ. Việc tự ý bỏ thuốc hoặc dùng không đủ thời gian có thể gây tái phát hoặc kháng thuốc nguy hiểm.
• Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh: Cần bổ sung đủ đạm, vitamin và khoáng chất để hỗ trợ hệ miễn dịch và giúp cơ thể phục hồi nhanh hơn. Tránh rượu bia và các chất kích thích trong suốt thời gian điều trị.
• Nghỉ ngơi hợp lý, giữ môi trường sống thông thoáng: Tránh làm việc nặng, dành thời gian nghỉ ngơi để cơ thể có điều kiện phục hồi. Phòng ở nên được vệ sinh sạch sẽ, có đủ ánh sáng và thông khí tốt.
• Giữ thói quen vệ sinh hô hấp: Che miệng khi ho, đeo khẩu trang nếu còn triệu chứng hô hấp hoặc đang sống cùng người khác, đặc biệt trong giai đoạn đầu điều trị.
• Theo dõi triệu chứng bất thường: Nếu xuất hiện các dấu hiệu như sốt dai dẳng, đau tức ngực, khó thở tăng dần, mệt nhiều hoặc vàng da (do tác dụng phụ thuốc), cần báo ngay cho bác sĩ để được kiểm tra kịp thời.
• Tái khám định kỳ mỗi tháng hoặc theo hẹn của bác sĩ chuyên khoa để theo dõi hiệu quả điều trị, kiểm tra chức năng gan, thận và đánh giá tiến triển của tràn dịch màng phổi qua X‑quang hoặc siêu âm ngực. Trong một số trường hợp có biến chứng hoặc không đáp ứng tốt với thuốc, bệnh nhân có thể cần tái khám sớm hơn và được điều chỉnh phác đồ phù hợp.

Bệnh lao màng phổi có nguy hiểm không?

Có. Bệnh lao màng phổi có thể nguy hiểm nếu không được phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Tuy đây là dạng lao ngoài phổi, ít lây hơn lao phổi, nhưng nếu điều trị không đầy đủ hoặc bỏ dở giữa chừng, bệnh có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như tràn dịch kéo dài, dày dính màng phổi, xơ hóa gây hạn chế hô hấp, hoặc tiến triển thành lao phổi có khả năng lây nhiễm.

Ngoài ra, lao màng phổi cũng có thể là dấu hiệu cho thấy hệ miễn dịch đang suy yếu, đặc biệt ở người có bệnh lý nền như HIV hoặc đái tháo đường. Vì vậy, người bệnh cần tuân thủ điều trị, tái khám định kỳ và được theo dõi sát sao để phòng ngừa biến chứng và phục hồi tốt nhất.

Các câu hỏi thường gặp về khả năng lây nhiễm

Lao màng phổi có lây khi ôm, hôn, ăn uống chung không?

Thông thường, lao màng phổi là dạng lao ngoài phổi nên không lây qua các hành động tiếp xúc thông thường như ôm, bắt tay, ăn uống chung hoặc hôn. Tuy nhiên, nếu người bệnh có tổn thương phổi kèm theo mà chưa được phát hiện, vẫn có thể phát tán vi khuẩn lao qua đường hô hấp khi ho hoặc khạc đờm. Do đó, trong giai đoạn đầu điều trị, người bệnh nên hạn chế tiếp xúc gần quá mức, đặc biệt với trẻ nhỏ hoặc người có hệ miễn dịch yếu.

Người bệnh cần cách ly bao lâu để không lây cho con nhỏ?

Với lao màng phổi đơn thuần, khả năng lây thường thấp nên không bắt buộc cách ly nghiêm ngặt. Tuy nhiên, để an toàn, người bệnh nên hạn chế tiếp xúc gần với trẻ nhỏ trong 2 tuần đầu sau khi bắt đầu điều trị vì đây là giai đoạn vi khuẩn có thể còn tồn tại trong cơ thể nếu có tổn thương phổi phối hợp mà chưa được phát hiện. Sau thời gian này, nếu đáp ứng thuốc tốt và không có bằng chứng tổn thương phổi, người bệnh có thể sinh hoạt bình thường với gia đình.

Quan hệ vợ chồng có làm tăng nguy cơ lây lao màng phổi?

Lao màng phổi không lây qua đường tình dục, nên quan hệ vợ chồng không làm tăng nguy cơ lây bệnh nếu người bệnh không có lao phổi kèm theo. Tuy nhiên, nếu bệnh nhân có ho khạc, cần hạn chế quan hệ thân mật như hôn sâu trong thời gian đầu điều trị. Tốt nhất là đợi đến khi bác sĩ xác nhận người bệnh không còn nguy cơ lây nhiễm trước khi sinh hoạt vợ chồng trở lại.

Người chăm sóc bệnh nhân lao màng phổi có cần cách ly không?

Thông thường, người chăm sóc không cần cách ly nếu bệnh nhân chỉ bị lao màng phổi đơn thuần. Tuy nhiên, trong giai đoạn đầu điều trị hoặc khi chưa loại trừ tổn thương phổi kèm theo, người chăm sóc nên đeo khẩu trang, giữ vệ sinh tay, đảm bảo phòng ở thông thoáng và tránh tiếp xúc quá gần, đặc biệt khi người bệnh ho hoặc khạc đờm.

Khi nào cần lo ngại về lây nhiễm lao?

Cần lo ngại về nguy cơ lây nhiễm khi bệnh nhân có các dấu hiệu như ho kéo dài, ho ra đờm, ho ra máu, hoặc có kết quả xét nghiệm đờm dương tính với vi khuẩn lao. Ngoài ra, nếu hình ảnh X‑quang hoặc CT cho thấy tổn thương phổi, nguy cơ lây qua đường hô hấp sẽ cao hơn. Trong những trường hợp này, người bệnh cần được cách ly tạm thời và điều trị theo dõi sát.

Lao Màng Phổi Có Tái Phát Không?

Có. Lao màng phổi vẫn có thể tái phát nếu người bệnh điều trị không đúng phác đồ, tự ý bỏ thuốc, hoặc có hệ miễn dịch suy yếu (như người nhiễm HIV, suy dinh dưỡng...). Ngoài ra, việc không phát hiện sớm tổn thương phối hợp ở phổi cũng có thể dẫn đến tái phát. Vì vậy, sau điều trị, người bệnh cần tái khám định kỳ để kiểm tra nguy cơ tái phát và theo dõi các biến chứng.
Tiêm vắc‑xin BCG có phòng được lao màng phổi? => Vắc-xin BCG có hiệu quả trong việc phòng ngừa  

Hy vọng qua bài viết này, bạn đã hiểu rõ hơn về câu hỏi “Lao màng phổi có lây không?” cũng như cách nhận biết và phòng ngừa hiệu quả. Nếu bạn hoặc người thân đang có dấu hiệu nghi ngờ lao màng phổi hoặc cần được tư vấn chuyên sâu, đừng ngần ngại liên hệ với Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn để được thăm khám và hỗ trợ kịp thời. Chẩn đoán sớm – điều trị đúng là chìa khóa giúp kiểm soát bệnh tốt và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
 
Nguồn tham khảo:

• https://medlineplus.gov/ency/article/000077.htm 
• https://en.wikipedia.org/wiki/Latent_tuberculosis  
• https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/tuberculosis