Xét nghiệm đờm AFB âm tính có ý nghĩa gì? Tiêu chuẩn và quy trình 

Lao phổi AFB hay xét nghiệm đờm AFB là bước quan trọng giúp phát hiện và chẩn đoán lao phổi, đồng thời phân biệt tình trạng AFB âm tính hay dương tính. Với ưu điểm nhanh chóng, chi phí thấp và dễ thực hiện, đây là phương pháp được áp dụng rộng rãi để hỗ trợ điều trị kịp thời và ngăn ngừa nguy cơ lây lan.

Trong bài viết này, Phòng khám lao phổi sẽ gửi đến bạn thông tin về tiêu chuẩn chẩn đoán bệnh lao phổi này và cách điều trị khi Lao phổi AFB âm tính nhé!

Sự liên hệ giữa lao phổi và xét nghiệm đờm AFB

Lao phổi là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra, thường được phân loại thành AFB âm tính và AFB dương tính. Trong đó, xét nghiệm đờm AFB đóng vai trò quan trọng, giúp quan sát trực tiếp vi khuẩn lao dưới kính hiển vi nhờ đặc tính kháng cồn – axit đặc biệt của chúng.

Kết quả xét nghiệm lao phổi hỗ trợ chẩn đoán chính xác tình trạng bệnh, khi AFB dương tính thường cho thấy vi khuẩn hoạt động mạnh, gây tổn thương phổi và làm tăng nguy cơ lây lan so với AFB âm tính.

Lao phổi AFB âm tính là gì? Ý nghĩa và tiêu chuẩn

Xét nghiệm đờm AFB (Acid Fast Bacillus), còn gọi là xét nghiệm BK, được dùng để phát hiện vi khuẩn lao trong đờm. Đây là loại vi khuẩn có vỏ phospholipid dày, kháng acid – kháng cồn, khó điều trị và có thể tấn công nhiều cơ quan.

Khi kết quả xét nghiệm đờm AFB âm tính, người bệnh vẫn có nguy cơ mắc lao phổi và mức độ nghiêm trọng tương tự như trường hợp AFB dương tính, vì vậy phác đồ điều trị thường được áp dụng tương đương.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), chẩn đoán lao phổi AFB âm tính thường dựa vào hai tiêu chuẩn chính: 

• Bệnh nhân có kết quả xét nghiệm đờm âm tính ít nhất 2 lần, cách nhau 3 tuần, nhưng hình ảnh X-quang cho thấy tổn thương lao tiến triển.
• Ở người nhiễm HIV, lao phổi AFB âm tính được xác định khi có tổn thương đặc trưng trên X-quang và không đáp ứng với kháng sinh phổ rộng (trừ quinolon và aminoglycosid).

Lao AFB âm tính đặc biệt nguy hiểm bởi khả năng lây truyền cao qua ho, hắt hơi, tiếp xúc gần hoặc khạc nhổ. Do đó, khi được chẩn đoán, bệnh nhân cần được cách ly, tuân thủ nghiêm ngặt phác đồ điều trị và thực hiện biện pháp phòng lây theo chỉ định của bác sĩ nhằm bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng.

Phân biệt lao phổi AFB âm tính với lao AFB dương tính

Dưới đây là bảng so sánh sự khác biệt giữa lao phổi AFB dương tính và AFB âm tính, giúp bạn dễ hình dung và phân biệt rõ ràng.

Tiêu chí	AFB dương tính	AFB âm tính
Tiêu chuẩn chẩn đoán	Ít nhất 1 mẫu tiêu bản AFB (+) kèm cấy trực khuẩn lao (+) hoặc X-quang phổi cho thấy lao tiến triển. ≥ 2 mẫu đờm có tiêu bản AFB (+). Ở bệnh nhân HIV: chỉ cần 1 mẫu tiêu bản AFB (+).	Hai lần xét nghiệm đờm AFB âm tính nhưng X-quang phổi nghi lao tiến triển. Nuôi cấy BK (+), hoặc Xpert MTB/Rif (+), hoặc Hain test (+).
Đặc điểm bệnh lý	Thể hoạt động, biểu hiện điển hình, tải khuẩn cao. Khả năng lây truyền rất cao trong cộng đồng.	Thường được xem là lao phổi thứ phát. Triệu chứng tương tự AFB (+) nhưng độ lây nhiễm thấp hơn.
Ý nghĩa chẩn đoán	Khẳng định lao phổi thể hoạt động, cần kiểm soát nguồn lây.	Âm tính trên tiêu bản không loại trừ lao; vẫn được chẩn đoán và theo dõi như lao phổi.
Hướng xử trí	Điều trị ngay theo phác đồ chuẩn; cách ly và theo dõi sát.	Điều trị tương tự AFB (+); bổ sung xét nghiệm chuyên sâu để khẳng định và theo dõi đáp ứng.

Lưu ý: Phân biệt AFB dương tính và âm tính giúp tối ưu phác đồ, cắt đứt nguồn lây và nâng cao hiệu quả kiểm soát lao trong cộng đồng.

Xét nghiệm đờm AFB được thực hiện như thế nào?

Quy trình xét nghiệm đờm AFB đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện vi khuẩn lao, giúp bác sĩ chẩn đoán lao phổi sớm và đưa ra phác đồ điều trị phù hợp. Để đảm bảo kết quả chính xác, người bệnh cần tuân thủ nghiêm ngặt các bước lấy mẫu và xét nghiệm.

Cách lấy mẫu đờm

Thông thường, bệnh nhân cần cung cấp 2–3 mẫu đờm ở các thời điểm khác nhau, ví dụ sáng sớm sau khi ngủ dậy và khi đến khám. Với trẻ nhỏ chưa khạc được đờm, nhân viên y tế có thể lấy dịch hút từ dạ dày. Mẫu đờm cần đặc sánh, có nhầy mủ và được lấy trong phòng chuyên biệt để hạn chế lây nhiễm. Người bệnh nên hít sâu – thở mạnh 3 lần, sau đó ho khạc từ sâu trong phổi và nhổ trực tiếp vào cốc đựng mẫu đã chuẩn bị. Nếu khó khạc đờm, có thể hỗ trợ bằng vỗ rung, thuốc long đờm hoặc khí dung nước muối ấm.

Phương pháp nhuộm Ziehl-Neelsen

Sau khi có mẫu, tiêu bản sẽ được nhuộm theo phương pháp Ziehl-Neelsen để phát hiện vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis dưới kính hiển vi. Đây là kỹ thuật đặc hiệu, giúp vi khuẩn lao bắt màu tốt hơn so với nhuộm Gram thông thường, từ đó tăng độ chính xác trong chẩn đoán.

Đọc và phân tích kết quả

Kết quả xét nghiệm được xác định dựa trên số lượng vi khuẩn AFB quan sát được. Nếu không phát hiện AFB trong 100 vi trường, kết quả là âm tính. Trường hợp dương tính được phân loại theo mức độ từ 1–9 AFB trên 100 vi trường, đến hơn 10 AFB trên mỗi vi trường. Việc ghi nhận chính xác số lượng này giúp bác sĩ đánh giá tình trạng bệnh và quyết định hướng điều trị phù hợp.
Có thể thấy, xét nghiệm đờm AFB là bước sàng lọc quan trọng, đòi hỏi người bệnh hợp tác chặt chẽ và cơ sở y tế tuân thủ quy trình chuẩn để đảm bảo kết quả tin cậy.

Điều trị bệnh lao phổi AFB âm tính

Phác đồ điều trị bệnh lao phổi AFB âm tính tại Việt Nam hiện nay được áp dụng tương tự như đối với phác đồ điều trị lao phổi dương tính, theo hướng dẫn mới nhất của Bộ Y tế ban hành kèm theo Quyết định số 162/QĐ-BYT ngày 19/01/2024 .

Nếu các xét nghiệm vi khuẩn học đều âm tính nhưng bệnh nhân có triệu chứng lâm sàng, bác sĩ có thể chẩn đoán lao phổi AFB âm tính và chỉ định điều trị. Phác đồ điều trị thường bao gồm hai giai đoạn:

• Giai đoạn tấn công (kéo dài trong 2 tháng): Trong giai đoạn này, bệnh nhân sẽ được điều trị bằng bốn loại thuốc chính gồm: Isoniazid (INH), Rifampicin (RIF), Pyrazinamide (PZA) và Ethambutol (EMB). Mục tiêu của giai đoạn này là tiêu diệt nhanh chóng vi khuẩn lao, giúp làm giảm các triệu chứng bệnh và ngăn ngừa nguy cơ lây lan ra cộng đồng.
• Giai đoạn duy trì (kéo dài trong 4 tháng): Trong giai đoạn này, phác đồ được rút gọn còn hai loại thuốc là Isoniazid (INH) và Rifampicin (RIF). Việc tiếp tục điều trị với hai loại thuốc này nhằm mục tiêu loại bỏ hoàn toàn những vi khuẩn lao còn sót lại trong cơ thể và phòng ngừa nguy cơ tái phát bệnh sau điều trị.

Như vậy tổng thời gian điều trị là 6 tháng. Trong một số trường hợp đặc biệt, như bệnh nhân có tổn thương phổi nặng hoặc đáp ứng điều trị kém, thời gian điều trị có thể kéo dài đến 9 tháng và bổ sung thêm các thuốc khác như Fluoroquinolones.
Bên cạnh quá trình điều trị, bệnh nhân cần được kiểm tra định kỳ, bao gồm:

Mức độ lây và phòng ngừa lao phổi AFB âm tính

AFB âm tính vẫn có thể lây lan đến mức nào?

Bệnh nhân lao phổi AFB âm tính (soi đờm không thấy AFB) vẫn có khả năng lây, nhưng trung bình ít lây hơn nhóm AFB dương tính. Tổng quan bằng mô hình phân tích chuỗi lây truyền cho thấy đóng góp của nhóm AFB âm tính thấp hơn đáng kể so với ước tính cũ, dù vẫn chiếm một phần có ý nghĩa trong các ca lây nhiễm. 

Hướng dẫn và sổ tay vận hành mới của WHO (2023–2025) tiếp tục nhấn mạnh: người soi đờm âm tính nhưng còn bệnh hoạt động vẫn có nguy cơ lây, đặc biệt khi chậm chẩn đoán/điều trị; do đó cần triển khai gói biện pháp IPC (hành chính, kỹ thuật và bảo vệ hô hấp) khi chăm sóc và trong hộ gia đình tiếp xúc gần. 

Dữ liệu hệ thống (MSF 2025; nghiên cứu cơ sở y tế 2024) cho thấy lây truyền bởi ca AFB âm tính có thể xảy ra (ví dụ trong môi trường thủ thuật tạo khí dung), nhấn mạnh tầm quan trọng của đánh giá nguy cơ và áp dụng phòng hộ phù hợp. 

Lưu ý: người nhiễm lao tiềm ẩn (LTBI) không lây; chỉ khi tiến triển thành lao hoạt động mới có khả năng lây qua không khí.

Phương pháp phòng ngừa lây lân 

Phòng ngừa lao phổi AFB âm tính đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm trong cộng đồng, đồng thời giúp bảo vệ sức khỏe của những người dễ bị tổn thương như người già, trẻ nhỏ và người có hệ miễn dịch yếu.

Đối với bệnh nhân mắc lao phổi:

• Phát hiện sớm và điều trị.
• Người bệnh lao cần đeo khẩu trang y tế và thực hiện các biện pháp vệ sinh đúng cách (như che miệng khi ho, khạc). 
• Không khạc nhổ bừa bãi, tuân thủ vệ sinh ho khạc mọi lúc, mọi nơi để không phát tán nguồn lây nhiễm ra môi trường, rửa tay thường xuyên.
• Có nơi chăm sóc điều trị riêng cho người bệnh lao phổi AFB (+), đặc biệt với người bệnh lao đa kháng thuốc.
• Hạn chế giao tiếp trực tiếp với người khác trong giai đoạn còn lây lan, tránh đến những khu vực đông người.

Đối với các trường hợp chưa mắc lao:

• Tiêm vắc-xin BCG cho trẻ sơ sinh là biện pháp phòng ngừa lao trong giai đoạn sớm và giảm nguy cơ mắc lao nghiêm trọng.
• Đảm bảo một lối sống lành mạnh với chế độ ăn uống cân bằng, luyện tập thể dục đều đặn, ngủ đủ giấc và tránh các yếu tố làm suy yếu hệ miễn dịch như thuốc lá, rượu bia quá mức hay căng thẳng kéo dài.
• Đảm bảo không gian sống được thông thoáng, sạch sẽ và có đủ ánh sáng.
• Thực hiện các chiến dịch giáo dục cộng đồng, kiểm tra sức khỏe, và chương trình phòng ngừa lao tại cộng đồng, đặc biệt là tại các khu vực có nguy cơ cao.
• Những người tiếp xúc gần với bệnh nhân lao, đặc biệt là trong gia đình hoặc môi trường làm việc, cần được kiểm tra sức khỏe định kỳ và xét nghiệm lao.
• Đối với những người có nguy cơ cao, bác sĩ có thể chỉ định điều trị dự phòng lao để giảm nguy cơ phát triển bệnh.

Câu hỏi thường gặp (FAQ) 

Bao lâu sau khi điều trị thì giảm lây?

Khi khởi trị hiệu quả, nguy cơ lây thường giảm nhanh trong những ngày tuần đầu, nhưng cần tiếp tục tuân thủ thuốc và biện pháp IPC đến khi bác sĩ xác nhận an toàn.

Lao tiềm ẩn (LTBI) có lây không?

Không. LTBI không lây sang người khác. Tuy nhiên, nên điều trị LTBI nếu thuộc nhóm nguy cơ để ngăn tiến triển thành lao hoạt động.

Tôi AFB âm tính nhưng còn ho kéo dài, cần tái khám không?

Cần. AFB âm tính không loại trừ lao; nếu còn triệu chứng, nên tái khám sớm để làm NAAT/cấy, chụp X-quang và được bác sĩ đánh giá.

Lao phổi AFB âm tính tuy ít khả năng lây lan hơn so với lao phổi AFB dương tính nhưng vẫn tiềm ẩn nhiều nguy cơ nếu không được chẩn đoán và điều trị đúng cách. Hãy luôn chú ý đến các dấu hiệu bất thường và tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ trong việc tầm soát và điều trị lao phổi. Liên hệ ngay với Phòng Khám Bác sĩ Nguyễn Văn Tẩn để được tư vấn chi tiết hơn về Lao phổi AFB âm tính!

Link tham khảo:

• WHO TB 2025 (Module chẩn đoán) & TB Fact sheet (mức độ lây, gánh nặng). https://www.who.int/news/item/17-04-2025-who-launches-an-update-on-the-consolidated-guidelines-to-diagnose-tuberculosis
• CDC TB 2025 (testing & diagnosis; TB101 AFB). https://www.cdc.gov/tb/hcp/testing-diagnosis/index.html
• BYT 162/QĐ‑BYT (2024) (VN). https://thuvienphapluat.vn/van-ban/The-thao-Y-te/Quyet-dinh-162-QD-BYT-2024-tai-lieu-Huong-dan-Chan-doan-dieu-tri-va-du-phong-benh-Lao-596460.aspx