Vi khuẩn lao tồn tại trong không khí bao lâu theo từng môi trường?

 “Vi khuẩn lao tồn tại trong không khí bao lâu?” là mối quan tâm của nhiều người khi tìm hiểu về nguy cơ lây nhiễm. Từ không khí thoáng, phòng kín, ánh sáng mặt trời cho đến bụi hay nước, mỗi yếu tố đều ảnh hưởng đến khả năng sống dai của vi khuẩn. Hãy cùng Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn khám phá qua bài viết này để hiểu rõ hơn và biết cách bảo vệ bản thân hiệu quả hơn.

Vi khuẩn lao là gì và lây truyền qua đường nào?

Vi khuẩn lao (Mycobacterium tuberculosis) là loại vi khuẩn hình que với lớp vỏ sáp rất dày, giúp chúng sống dai và khó bị tiêu diệt. Đây chính là tác nhân gây bệnh lao, thường tấn công phổi nhưng cũng có thể lan sang hạch, xương, màng não hoặc hệ tiết niệu - sinh dục.[1]

Nhờ lớp vỏ bền vững này, vi khuẩn lao có thể tồn tại trong không khí từ vài giờ đến vài ngày, làm tăng khả năng lây lan. Chúng lây chủ yếu qua đường hô hấp, và chỉ một lần ho của người mắc lao phổi có thể phát tán từ 3.000 đến 5.000 hạt khí dung chứa vi khuẩn. 

Trong môi trường kín, đông người và kém thông thoáng, nguy cơ lây nhiễm tăng lên gấp khoảng 20 lần. Ngược lại, bệnh không lây khi ăn uống chung, chạm vào da, ôm, bắt tay hay qua máu và quan hệ tình dục. Theo WHO, mỗi năm thế giới ghi nhận hơn 10,6 triệu ca mắc mới và 1,3 triệu ca tử vong do lao, cho thấy mức độ nguy hiểm và khả năng lây lan rất lớn của loại vi khuẩn này.

Vi khuẩn lao tồn tại trong không khí bao lâu?

Trong môi trường không khí ẩm và thiếu ánh sáng

Vi khuẩn lao có khả năng sống dai hơn nhiều loại vi khuẩn thông thường nhờ lớp vỏ lipid dày. Khi bệnh nhân lao phổi ho, nói chuyện hoặc hắt hơi, các hạt khí dung có kích thước rất nhỏ (1-5 micromet) được phát tán ra không khí. Những hạt này có thể lơ lửng trong môi trường từ 4-8 giờ nếu không gian thông thoáng vừa phải, và có thể kéo dài đến 12-24 giờ trong điều kiện kín, ít luồng khí. 

Theo BMC Public Health năm 2022 ghi nhận, trong điều kiện rất ẩm, tối và thiếu thông thoáng, vi khuẩn lao có thể tồn tại đến 172 ngày, thậm chí lâu hơn nếu nhiệt độ ổn định và không có tác động tiêu diệt từ bên ngoài. Vì vậy, những không gian như tầng hầm, nhà kho hay các phòng kín ít ánh sáng thường là nơi dễ tích tụ vi khuẩn lao hơn.

Trên đồ vật, bề mặt

Bên cạnh khả năng lơ lửng trong không khí, vi khuẩn lao cũng có thể bám lại tạm thời trên các bề mặt như bàn ghế, tay nắm cửa hay giường chiếu.

Tuy nhiên, thời gian chúng tồn tại trên những bề mặt này chưa được xác định chính xác và còn phụ thuộc vào yếu tố môi trường như nhiệt độ, độ ẩm và ánh sáng. Vì vậy, giữ vệ sinh sạch sẽ và thường xuyên khử khuẩn bề mặt là biện pháp cần thiết để hạn chế nguy cơ lây lan gián tiếp.

Trong môi trường nước hoặc bụi

Vi khuẩn lao có thể sống trong nước từ 4 đến 8 tuần. Nếu nước đứng yên, tối, có pH trung tính và nhiệt độ mát khoảng 20–25°C, chúng thậm chí có thể tồn tại đến 12 tuần (khoảng 3 tháng). Tuy vậy, nguy cơ lây qua đường nước gần như không có, vì vi khuẩn lao chỉ gây bệnh khi được hít vào phổi, không lây qua đường ăn uống.

Trong bụi, vi khuẩn lao được bảo vệ tốt hơn nhờ lớp bụi giúp che chắn khỏi ánh sáng và làm chậm quá trình khô. Nhiều nghiên cứu ghi nhận vi khuẩn có thể tồn tại từ 7-14 ngày trong bụi, và trong môi trường tối, ẩm, ít ánh sáng, thời gian sống có thể kéo dài đến 3 tuần (21 ngày) trước khi giảm hoạt lực hoàn toàn.

Dưới ánh sáng mặt trời hoặc tia cực tím

Ánh sáng mặt trời là “kẻ thù” mạnh nhất của vi khuẩn lao. Tia cực tím (UV) có khả năng phá vỡ DNA của vi khuẩn, khiến chúng mất khả năng nhân lên và bị tiêu diệt 1,5 giờ tiếp xúc liên tục. 

Ở môi trường có ánh sáng khuếch tán nhưng không trực tiếp, thời gian sống vẫn giảm đáng kể. Ngoài ra, tia UV nhân tạo trong phòng xét nghiệm có thể tiêu diệt vi khuẩn trong vài phút, tùy cường độ. Đây là lý do việc mở cửa, đón ánh sáng và thông gió là biện pháp cực kỳ quan trọng trong phòng chống lây nhiễm lao.

Vi khuẩn lao chết ở nhiệt độ nào?

Vi khuẩn lao có thể bị tiêu diệt khi tiếp xúc với nhiệt độ cao hoặc các tác nhân lý hóa mạnh. Dưới đây là những mốc quan trọng theo từng điều kiện:

• Dưới ánh sáng mặt trời trực tiếp, đặc biệt khi có tia UV, vi khuẩn lao thường bị bất hoạt sau khoảng 1,5 giờ
• Ở 42°C, vi khuẩn ngừng phát triển và không thể nhân lên dù chưa bị tiêu diệt hoàn toàn
• Ở 80°C trở lên, lớp vỏ lipid và protein bị phá hủy khiến vi khuẩn chết sau khoảng 10 phút
• Tia cực tím có thể bất hoạt vi khuẩn lao chỉ trong 2-3 phút
• Cồn 90° làm vi khuẩn mất hoạt lực sau khoảng 3 phút
• Acid phenic 5% tiêu diệt vi khuẩn rất nhanh, chỉ trong khoảng 1 phút
• Các thông tin trên cho thấy mặc dù vi khuẩn lao “sống dai”, chúng vẫn có thể bị loại bỏ hiệu quả nếu áp dụng đúng biện pháp khử khuẩn.

Cách phòng ngừa lây nhiễm vi khuẩn lao qua không khí

Giữ không gian sống thông thoáng, có ánh sáng tự nhiên

Để giảm nguy cơ lây nhiễm qua không khí, nên mở cửa sổ 2-3 lần mỗi ngày trong khoảng 30-60 phút để không khí được lưu thông và đẩy bớt hạt khí dung tồn đọng. Ưu tiên để ánh nắng chiếu trực tiếp vào phòng, vì tia UV trong ánh sáng mặt trời có thể làm bất hoạt vi khuẩn lao chỉ sau vài phút.

Với những không gian kín hoặc ít gió, nên sử dụng quạt thông gió, quạt hút hoặc máy lọc không khí có màng HEPA để hỗ trợ loại bỏ bụi và hạt khí dung, nhất là khi vi khuẩn có thể bám trong bụi và tồn tại kéo dài từ 1-3 tuần.
>>> 7 cách phòng ngừa bệnh lao phổi mà bạn cần biết 

Đeo khẩu trang khi tiếp xúc với người bệnh

Khi đứng gần người nghi mắc lao hoặc đang điều trị lao phổi, bạn cần đeo khẩu trang y tế hoặc N95 để hạn chế hít phải các hạt khí dung kích thước nhỏ, vốn có thể tồn tại trong không khí từ 4-8 giờ, thậm chí lên đến 12-24 giờ trong phòng kém thông gió. Người bệnh cũng cần đeo khẩu trang khi ho, nói chuyện hoặc đi lại trong khu vực chung để giảm phát tán vi khuẩn ra môi trường xung quanh.

Vệ sinh và khử khuẩn thường xuyên

Việc lau chùi bề mặt tiếp xúc hằng ngày bằng dung dịch khử khuẩn hoặc cồn 70% giúp loại bỏ vi khuẩn bám lại trên tay nắm cửa, bàn ghế, điều khiển hoặc điện thoại.

Chăn gối, khăn và rèm cửa nên được giặt và phơi trực tiếp dưới ánh nắng để tăng hiệu quả tiêu diệt vi khuẩn. Bên cạnh đó, bạn cần dọn sạch bụi thường xuyên vì vi khuẩn lao có thể tồn tại trong bụi từ 7-21 ngày, đặc biệt trong môi trường tối và ẩm.

Tiêm vắc xin BCG và khám sức khỏe định kỳ

Tiêm vắc xin BCG đúng lịch cho trẻ nhỏ giúp giảm nguy cơ mắc các thể lao nặng. Người lớn nên khám sức khỏe định kỳ, đặc biệt khi có ho kéo dài trên hai tuần, đau ngực hoặc sụt cân không rõ nguyên nhân. 

Những người sống cùng bệnh nhân lao, người có sức đề kháng yếu hoặc thuộc nhóm nguy cơ cao cần kiểm tra lao tiềm ẩn định kỳ để phát hiện sớm và điều trị kịp thời, hạn chế lây lan trong cộng đồng. Hy vọng qua bài viết này, bạn đã hiểu rõ vi khuẩn lao tồn tại trong không khí bao lâu và những yếu tố môi trường ảnh hưởng đến khả năng sống của chúng. Nắm được những thông tin này sẽ giúp bạn chủ động hơn trong việc phòng ngừa lây nhiễm, bảo vệ bản thân và gia đình.

Nếu bạn đang nghi ngờ phơi nhiễm, có triệu chứng kéo dài hoặc cần được tư vấn sâu hơn, hãy liên hệ Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn để được thăm khám, xét nghiệm và hướng dẫn điều trị kịp thời. Việc chủ động kiểm tra sớm luôn là cách hiệu quả nhất để ngăn ngừa biến chứng và bảo vệ sức khỏe hô hấp.

Link tham khảo:

• https://www.cdc.gov/tb/media/Questions_Answers_About_TB_Vietnamese.pdf
• https://tbhub.co.uk/preventing-tb-breakdowns/biosecurity/tb-in-the-environment/