Xét nghiệm đờm bao lâu có kết quả? Những điều cần lưu ý

Bạn đang băn khoăn xét nghiệm đờm bao lâu có kết quả? Câu trả lời không cố định vì còn phụ thuộc vào phương pháp xét nghiệm. Hãy theo dõi nội dung bên dưới của Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn để biết chi tiết từng trường hợp.

Các phương pháp xét nghiệm đờm phổ biến

Khi nghi ngờ bệnh lao phổi, việc lấy mẫu đờm là bước quan trọng để phát hiện vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis. Hiện nay có nhiều kỹ thuật xét nghiệm lao phổi, từ truyền thống đến hiện đại:

Nhuộm soi vi khuẩn kháng acid

Xét nghiệm AFB (acid- fast-bacilli) là phương pháp truyền thống, cho kết quả nhanh chỉ sau vài chục phút. Mẫu đờm sẽ được nhuộm bằng phương pháp Ziehl–Neelsen hoặc huỳnh quang để phát hiện trực tiếp vi khuẩn lao. Ưu điểm là đơn giản, chi phí thấp, có thể thực hiện tại nhiều cơ sở y tế. Tuy nhiên, nhược điểm là độ nhạy thấp nếu số lượng vi khuẩn ít, đặc biệt ở bệnh nhân HIV.

Nuôi cấy vi khuẩn lao

Mẫu đờm được đưa vào môi trường đặc biệt để vi khuẩn phát triển, có thể dùng môi trường đặc hoặc lỏng. Khi vi khuẩn mọc, bác sĩ có thể định danh chủng và kiểm tra khả năng kháng thuốc. Đây được xem là “tiêu chuẩn vàng” trong chẩn đoán vì độ chính xác cao. Nhược điểm là thời gian chờ lâu (từ vài tuần) và cần phòng thí nghiệm đạt chuẩn an toàn sinh học.

Xét nghiệm phân tử (NAAT / PCR)

Xét nghiệm này sử dụng kỹ thuật PCR hoặc các phương pháp khuếch đại tương tự để tìm trực tiếp DNA của vi khuẩn lao trong mẫu đờm, cho kết quả chỉ sau vài giờ.
Một ví dụ phổ biến là GeneXpert MTB/RIF, vừa phát hiện được vi khuẩn lao, vừa kiểm tra được khả năng kháng rifampicin.
Nhiều nghiên cứu cho thấy PCR có độ nhạy cao hơn phương pháp nhuộm soi và độ đặc hiệu gần như tuyệt đối. Ngoài ra, các kỹ thuật mới như ddPCR (droplet digital PCR) còn cho độ nhạy vượt trội, có thể phát hiện ngay cả khi các xét nghiệm khác cho kết quả âm tính.
Ưu điểm của phương pháp này là nhanh, chính xác, phát hiện được cả trường hợp vi khuẩn có số lượng rất thấp, giúp bác sĩ sớm đưa ra hướng điều trị. Nhược điểm là chi phí cao, đòi hỏi thiết bị hiện đại, đôi khi có thể gặp dương tính giả do nhiễm tạp.

Lấy mẫu đờm được kích thích / lấy mẫu từ sâu hơn

Khi bệnh nhân không khạc được đờm, có thể hít dung dịch muối ưu trương để kích thích tạo đờm. Trong trường hợp cần thiết, bác sĩ sẽ nội soi phế quản để hút dịch hoặc rửa phế nang (BAL), sau đó làm các xét nghiệm vi sinh hoặc phân tử. Một số nghiên cứu cho thấy mẫu hút từ phế quản (aspirate) có độ nhạy cao hơn so với BAL hoặc đờm thường.

Xét nghiệm đờm bao lâu có kết quả?

Thời gian trả kết quả xét nghiệm đờm phụ thuộc vào phương pháp được sử dụng. Dưới đây là so sánh các kỹ thuật thường gặp trong chẩn đoán lao phổi:

Các yếu tố ảnh hưởng đến thời gian có kết quả

Các yếu tố ảnh hưởng đến thời gian đưa ra kết quả xét nghiệm đờm (đặc biệt là nuôi cấy lao và xét nghiệm phân tử) gồm:

• Số lượng vi khuẩn trong mẫu đờm: Mẫu có nhiều vi khuẩn lao thì dễ phát hiện hoặc nuôi cấy nhanh hơn. Ngược lại, nếu số lượng ít (như ở giai đoạn đầu bệnh hoặc bệnh nhân HIV), việc phát hiện sẽ lâu hơn.
• Phương pháp xét nghiệm: Các kỹ thuật hiện đại như PCR, GeneXpert có thể cho kết quả trong vài giờ, trong khi nuôi cấy cần từ vài tuần đến vài tháng do vi khuẩn lao phát triển rất chậm.
• Chất lượng và cách xử lý mẫu: Nếu mẫu bị nhiễm tạp hoặc xử lý không đúng quy trình, kết quả có thể chậm, thậm chí sai lệch. Ví dụ, trì hoãn khi xử lý mẫu trước khi chạy GeneXpert có thể làm giảm độ chính xác.
• Tiền sử điều trị lao hoặc kháng thuốc: Người đã từng điều trị hoặc mang chủng kháng thuốc có thể khiến vi khuẩn phát triển chậm, làm kéo dài thời gian phát hiện.
• Bệnh lý đi kèm: Hút thuốc, tiểu đường, suy dinh dưỡng, HIV hoặc các tình trạng suy giảm miễn dịch khác đều có thể làm chậm quá trình loại bỏ vi khuẩn, từ đó kéo dài thời gian xét nghiệm cho kết quả.
• Điều kiện phòng xét nghiệm: Trang thiết bị, năng lực kỹ thuật viên, quy trình vận hành, khối lượng mẫu, cũng như giới hạn về chi phí hay sinh học an toàn đều ảnh hưởng đến tốc độ trả kết quả.
• Các bước trung gian trong quy trình: Chậm trễ có thể xảy ra ở khâu chuẩn bị mẫu, hiệu chuẩn máy, phản ứng hóa chất, hoặc thời gian chờ xử lý tại các phòng xét nghiệm liên quan.

Quy trình thực hiện xét nghiệm đờm

Khi nghi ngờ lao phổi, bác sĩ sẽ yêu cầu lấy mẫu đờm (thường 1–2 mẫu, trong đó có mẫu lấy vào sáng sớm). Người bệnh cần súc miệng sạch, hít sâu vài lần rồi ho mạnh để đưa đờm từ sâu trong phổi ra, tránh chỉ khạc nước bọt.

Sau khi lấy đờm, mẫu sẽ được xử lý sơ bộ để loại bỏ tạp chất và chuẩn bị cho các xét nghiệm tiếp theo. Tùy theo điều kiện của phòng thí nghiệm, mẫu có thể được phân tích bằng các kỹ thuật khác nhau như nhuộm soi để tìm vi khuẩn, xét nghiệm phân tử để phát hiện DNA và kháng thuốc, hoặc nuôi cấy nhằm xác định chủng vi khuẩn chính xác hơn.

Nếu bệnh nhân không khạc được đờm hoặc lượng mẫu không đủ, có thể áp dụng kỹ thuật kích thích đờm, hoặc nội soi phế quản/rửa phế nang (BAL) để lấy mẫu từ sâu trong đường hô hấp.
Cuối cùng, kết quả từ các phương pháp trên sẽ được tổng hợp để chẩn đoán xác định lao phổi và xây dựng phác đồ điều trị phù hợp.

Những lưu ý khi xét nghiệm đờm

Để kết quả xét nghiệm đờm chính xác, người bệnh cần tuân thủ một số hướng dẫn trong quá trình lấy và bảo quản mẫu.

• Phân biệt đờm với nước bọt: Cần ho mạnh từ sâu trong phổi để khạc ra đờm đặc, dính hoặc nhầy mủ, không phải chỉ là nước bọt loãng. Mẫu nhiều nước bọt sẽ kém chất lượng và có thể bị loại bỏ.
• Súc miệng trước khi lấy mẫu: Tráng miệng nhẹ bằng nước sạch để loại bỏ thức ăn thừa và vi khuẩn miệng, không dùng nước súc miệng sát khuẩn mạnh.
• Chọn thời điểm thích hợp: Mẫu sáng sớm sau khi ngủ dậy thường tốt nhất vì đờm tích tụ qua đêm. Có thể lấy thêm mẫu “spot” khi bệnh nhân ho nhiều để tăng khả năng phát hiện.
• Thu mẫu nơi thoáng khí: Việc khạc đờm có thể phát tán vi khuẩn lao, vì vậy nên thực hiện ở nơi có gió, tránh phòng kín hoặc chỗ đông người.
• Dụng cụ sạch và kín: Sử dụng ống hoặc lọ vô trùng, đậy chặt nắp sau khi lấy mẫu và dán nhãn rõ ràng (tên, ngày giờ thu).
• Chuyển mẫu sớm: Mẫu nên được đưa tới phòng xét nghiệm trong vòng 24 giờ. Nếu chưa chuyển ngay, cần bảo quản lạnh để hạn chế vi khuẩn tạp phát triển.
• Đủ lượng cần thiết: Thông thường cần 3–5 ml đờm. Mẫu quá ít có thể không đủ để làm xét nghiệm.
• Lấy mẫu trước khi điều trị (nếu có thể): Dùng thuốc lao sớm có thể làm giảm số lượng vi khuẩn, gây âm tính giả. Do đó nên thu mẫu trước khi bắt đầu phác đồ.
• Tránh làm nhiễm bẩn mẫu: Không chạm tay vào miệng lọ, không dùng dụng cụ hỏng, nứt vỡ hay rò rỉ. Mẫu không đạt yêu cầu có thể bị từ chối xét nghiệm.

Câu hỏi thường gặp

Xét nghiệm đờm giá bao nhiêu?

Chi phí xét nghiệm đờm tùy thuộc vào phương pháp và cơ sở y tế, thường dao động từ 150.000 – 3.000.000 VNĐ hoặc có thể cao hơn. Các xét nghiệm cơ bản như soi đờm tìm vi khuẩn thường dưới 500.000 VNĐ, trong khi các kỹ thuật chuyên sâu hơn như cấy đờm, PCR hoặc nuôi cấy MGIT sẽ có chi phí cao hơn. Đây chỉ là mức giá tham khảo, bạn nên liên hệ trực tiếp với cơ sở y tế để biết chính xác.

Xét nghiệm lao phổi có cần nhịn ăn?

Thông thường, không cần nhịn ăn trước khi xét nghiệm đờm, vì đây là mẫu lấy từ đờm ho chứ không phải xét nghiệm máu. Tuy nhiên, để tránh làm bẩn mẫu (như thức ăn còn sót lại trong khoang miệng), bệnh nhân được khuyên không ăn uống, hút thuốc hay dùng nước súc miệng vài giờ trước khi lấy mẫu.

Có thể thấy, không có một mốc thời gian cố định cho câu hỏi “Xét nghiệm đờm bao lâu có kết quả?”. Do đó, bệnh nhân nên tuân theo hướng dẫn của bác sĩ và chủ động đi khám sớm tại các cơ sở uy tín như phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn khi có dấu hiệu bất thường ở đường hô hấp.

Tìm hiểu thêm:
​​​​​​Cách khạc đờm để xét nghiệm
Xét nghiệm máu có phát hiện lao phổi
Xét nghiệm lao phổi ở trẻ em
Xét nghiệm tiêm dưới da xác định bệnh lao

Link tham khảo:

• https://www.stoptb.org/sites/default/files/imported/document/TB_MICROSCOPY_HANDBOOK_FINAL.pdf
• https://www.who.int/teams/global-programme-on-tuberculosis-and-lung-health/tb-reports/global-tuberculosis-report-2023/tb-diagnosis---treatment/2.2-diagnostic-testing-for-tb
• https://www.cdc.gov/tb/php/laboratory-information/xpert-mtb-rif-assay.html
• https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1201971223006513
• https://bmcinfectdis.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12879-018-3021-0
• https://myhealthvn.com/huong-dan/chi-phi-xet-nghiem-lao-phoi/