Các phương pháp xét nghiệm lao phổi ở trẻ em mà cha mẹ cần biết

Ở trẻ nhỏ, hệ miễn dịch còn non nớt nên dễ bị vi khuẩn lao tấn công. Chính vì vậy, xét nghiệm lao phổi ở trẻ em là bước quan trọng để phát hiện sớm và có hướng xử trí kịp thời. Trong bài viết dưới đây của Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu các phương pháp xét nghiệm phổ biến, chi phí, cũng như những lưu ý mà phụ huynh cần biết để bảo vệ sức khỏe cho con.

Trẻ em cần xét nghiệm lao phổi khi nào?

Trẻ em nên được làm xét nghiệm chẩn đoán lao phổi trong những trường hợp sau:

• Tiếp xúc gần với người mắc lao hoạt động: chẳng hạn như sống chung nhà hoặc trong gia đình có người bệnh. Đây là lý do quan trọng nhất để sàng lọc nhiễm lao.
• Có triệu chứng nghi ngờ lao: ho kéo dài, sốt dai dẳng, sụt cân, mệt mỏi, đau ngực không rõ nguyên nhân hoặc thường xuyên đổ mồ hôi ban đêm.
• Thuộc nhóm nguy cơ cao: trẻ bị nhiễm HIV, suy giảm miễn dịch, sống hoặc từng đến khu vực có tỷ lệ lao cao.
• Được phát hiện nhiễm lao tiềm ẩn: thông qua test da (TST) hoặc xét nghiệm máu (IGRA). Khi đó, trẻ cần được kiểm tra thêm để loại trừ lao hoạt động trước khi điều trị dự phòng.

Các phương pháp xét nghiệm lao phổi ở trẻ em

Xét nghiệm lao qua da (TST)

Hay còn được gọi là xét nghiệm Mantoux, bác sĩ sẽ tiêm một lượng nhỏ dung dịch tuberculin (PPD) vào da cánh tay của trẻ. Sau 48–72 giờ, nhân viên y tế sẽ kiểm tra vùng tiêm xem có sẩn cứng hay không và đo kích thước.

Nếu sẩn đạt đến mức quy định (tùy nguy cơ của trẻ), kết quả được coi là dương tính. Đây là phương pháp khá đơn giản và chi phí thấp.

Tuy nhiên, hạn chế là trẻ phải quay lại để đọc kết quả. Ngoài ra, xét nghiệm có thể bị ảnh hưởng bởi tiêm vắc xin BCG hoặc nhiễm vi khuẩn ngoài lao, gây dương tính giả. Ở trẻ suy giảm miễn dịch, kết quả đôi khi lại âm tính giả.

Xét nghiệm lao bằng máu (IGRA)

Với phương pháp IGRA, bác sĩ sẽ lấy máu của trẻ để đo phản ứng miễn dịch của bạch cầu khi gặp kháng nguyên đặc hiệu của vi khuẩn lao. Kết quả dựa trên lượng interferon-gamma mà tế bào tiết ra.
IGRA có ưu điểm là chỉ cần lấy máu một lần, không bị ảnh hưởng bởi tiêm vắc xin BCG và có độ đặc hiệu cao hơn trong nhiều trường hợp.

Dù vậy, chi phí xét nghiệm khá cao. Ở trẻ rất nhỏ hoặc bị suy giảm miễn dịch, độ nhạy có thể giảm. Hơn nữa, cũng giống TST, IGRA không thể phân biệt được lao tiềm ẩn và lao hoạt động.

Chụp X-quang ngực

Khi trẻ có triệu chứng nghi ngờ lao hoặc kết quả TST/IGRA dương tính, bác sĩ thường chỉ định chụp X-quang ngực. Thông thường, hình ảnh trước–sau sẽ được sử dụng để đánh giá phổi.

Kỹ thuật này giúp phát hiện các dấu hiệu bất thường như tổn thương nhu mô, thâm nhiễm, hang lao hoặc hạch trung thất. Nhờ vậy, bác sĩ có thể định hướng trẻ đang mắc lao tiềm ẩn hay lao hoạt động.

Tuy nhiên, X-quang chỉ mang tính hỗ trợ vì hình ảnh không phải lúc nào cũng rõ ràng hoặc đặc hiệu cho bệnh lao. Nó cũng không cho biết chắc chắn vi khuẩn lao có hiện diện hay không.

Xét nghiệm tìm vi khuẩn lao trong bệnh phẩm

Đây là phương pháp xác định trực tiếp sự có mặt của vi khuẩn lao. Ở trẻ em, mẫu bệnh phẩm thường là đờm, dịch phế quản hoặc dịch dạ dày (khi trẻ không khạc được đờm).

Một số kỹ thuật có thể được thực hiện như: phết soi AFB để quan sát trực tiếp vi khuẩn kháng acid, PCR/NAA để phát hiện nhanh ADN vi khuẩn, hoặc nuôi cấy – vốn được coi là “tiêu chuẩn vàng”. Nuôi cấy không chỉ giúp chẩn đoán chính xác mà còn hỗ trợ làm kháng sinh đồ.

Ưu điểm lớn nhất là nếu tìm thấy vi khuẩn, chẩn đoán lao hoạt động sẽ chắc chắn hơn. Tuy nhiên, ở trẻ em, số lượng vi khuẩn thường rất ít nên nhiều trường hợp vẫn cho kết quả âm tính. Ngoài ra, việc lấy mẫu khó khăn và nuôi cấy có thể mất nhiều tuần mới có kết quả.

Xét nghiệm lao phổi cho trẻ em hết bao nhiêu tiền?

Chi phí xét nghiệm lao phổi ở trẻ em khá đa dạng, thường dao động từ khoảng 80.000 VNĐ đến hơn 1.500.000 VNĐ. Mức phí phụ thuộc vào loại xét nghiệm và cơ sở y tế. Ví dụ: Tại bệnh viện Đại học Y dược TP.HCM, xét nghiệm đờm tìm AFB trực tiếp nhuộm Ziehl-Neelsen khoảng 68.000 VNĐ, xét nghiệm PCR khoảng 358.000 VNĐ, còn xét nghiệm máu IGRA thường trên 1.000.000 VNĐ.

Câu hỏi thường gặp

Đối với trẻ em, xét nghiệm lao mất bao lâu?

Với xét nghiệm da (TST), cần từ 48–72 giờ để quay lại đọc kết quả sau khi tiêm PPD.
Với xét nghiệm máu (IGRA) như QuantiFERON hoặc T-Spot, kết quả thường có sau 24–72 giờ, tùy thuộc phòng xét nghiệm.

Với xét nghiệm PCR/Xpert MTB/RIF, kết quả có thể nhanh hơn, chỉ trong vài giờ (Xpert thường khoảng 90 phút). Trong khi đó, phương pháp nuôi cấy vi khuẩn lao dù là “tiêu chuẩn vàng” lại mất nhiều tuần, thậm chí hơn một tháng để có kết quả.

Khi xét nghiệm lao, trẻ có cần nhịn ăn không?

Thông thường, trẻ không cần nhịn ăn khi làm các xét nghiệm lao như TST hay IGRA, vì kết quả không phụ thuộc vào việc ăn uống.

Tuy vậy, nếu trẻ phải làm xét nghiệm bằng mẫu dịch dạ dày hoặc kết hợp thêm các xét nghiệm khác, bác sĩ hoặc phòng xét nghiệm có thể yêu cầu cụ thể. Do đó, phụ huynh nên hỏi kỹ trước khi đưa trẻ đi xét nghiệm để chuẩn bị đúng cách.

Với nhiều phương pháp hiện đại, xét nghiệm lao phổi ở trẻ em ngày càng thuận tiện và cho kết quả nhanh chóng. Phòng khám lao phổi khuyên các bố mẹ hãy chủ động đưa trẻ đi thăm khám khi cần thiết là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe và sự phát triển toàn diện của trẻ.

Link tham khảo:

• https://www.cdph.ca.gov/Programs/CID/DCDC/CDPH%20Document%20Library/Evaluation-Children-Exposed-Infectious-TB-Pediatricians.pdf
• https://www.cdc.gov/tb/hcp/clinical-care/children.html
• https://www.cdc.gov/tb/hcp/testing-diagnosis/tuberculin-skin-test.html
• https://theunion.org/sites/default/files/2023-02/Child%20TB%20Desk%20Guide%202023_Asia.pdf