Xét nghiệm tiêm dưới da xác định bệnh lao (Mantoux) là gì?

Xét nghiệm tiêm dưới da xác định bệnh lao (Mantoux) được khuyến nghị sử dụng trong nhiều trường hợp để phát hiện sớm nguy cơ nhiễm lao. Vậy xét nghiệm này hoạt động ra sao, cần chuẩn bị gì trước khi làm và có điểm hạn chế nào cần lưu ý? Tất cả sẽ được giải thích đầy đủ trong phần nội dung dưới đây của Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn.

Xét nghiệm tiêm dưới da xác định bệnh lao là gì?

Xét nghiệm tiêm dưới da TST – Tuberculin Skin Test, hay còn gọi là xét nghiệm Mantoux là một kỹ thuật dùng để kiểm tra xem bệnh nhân đã từng tiếp xúc với vi khuẩn lao hay chưa. 

Trong xét nghiệm này, bác sĩ sẽ tiêm một lượng nhỏ dung dịch PPD (Purified Protein Derivative) vào ngay dưới lớp da. Sau khoảng 48 – 72 giờ, vùng da tại vị trí tiêm sẽ được kiểm tra. Nếu xuất hiện phản ứng cứng (induration), điều đó cho thấy người bệnh có thể đã từng tiếp xúc hoặc bị nhiễm vi khuẩn lao (Mycobacterium tuberculosis).

Tham khảo thêm những phương pháp xét nghiệm lao phổi phổ biến hiện nay

Mục đích của xét nghiệm TST

Xét nghiệm này nhằm phát hiện tình trạng nhiễm lao tiềm ẩn (latent TB infection), tức là kiểm tra xem hệ miễn dịch của cơ thể đã từng tiếp xúc với vi khuẩn lao hay chưa. Nếu kết quả dương tính, bác sĩ sẽ chỉ định thêm các kiểm tra khác, như chụp X-quang phổi hoặc xét nghiệm đờm AFB, để xác định người bệnh có đang mắc lao hoạt động hay không.

Cần làm gì trước khi xét nghiệm tiêm dưới da?

Trước khi làm xét nghiệm da tuberculin (TST), bạn nên lưu ý những điều sau:

• Thông báo cho bác sĩ nếu từng có phản ứng nặng với TST trước đây (như mụn nước, hoại tử). Trong trường hợp này có thể cần chọn phương pháp khác.
• Cho bác sĩ biết nếu bạn vừa tiêm vắc xin sống (như MMR, thủy đậu…), vì có thể ảnh hưởng đến kết quả. Tốt nhất xét nghiệm nên làm cùng ngày hoặc sau ít nhất 4 tuần kể từ khi tiêm vắc xin.
• Báo với bác sĩ nếu bạn đã từng tiêm vắc xin BCG, vì có thể dẫn đến kết quả dương tính giả.
• Không cần nhịn ăn hay kiêng uống, vì xét nghiệm này không yêu cầu chế độ đặc biệt trước khi làm.
• Đảm bảo vùng da ở cánh tay nơi tiêm phải sạch, không có vết thương hay viêm da để tránh sai lệch khi đọc kết quả.
• Ghi lại thông tin quan trọng như ngày giờ tiêm, số lô PPD, liều lượng và người thực hiện để tiện theo dõi sau này.
• Sau khi tiêm, ở lại theo dõi ít nhất 15 phút để kịp phát hiện nếu có phản ứng dị ứng cấp.

Quy trình thực hiện xét nghiệm tiêm dưới da

Xét nghiệm này thường được tiến hành theo 3 bước chính:

• Bước 1: Chuẩn bị trước khi tiêm: Bác sĩ sẽ chọn vùng da ở mặt trong cẳng tay, nơi không có sẹo hay viêm nhiễm. Vùng da được sát khuẩn bằng cồn và để khô. Sau đó chuẩn bị dung dịch tuberculin PPD cùng kim tiêm nhỏ chuyên dụng.
• Bước 2: Tiêm dung dịch tuberculin: Thuốc được tiêm trong da với góc khoảng 5–15°, đầu kim hướng lên. Nếu thực hiện đúng kỹ thuật, tại vị trí tiêm sẽ xuất hiện một nốt sưng nhỏ, đường kính khoảng 6–10 mm. Toàn bộ thông tin về ngày giờ tiêm, vị trí, số lô thuốc và người thực hiện đều được ghi lại để theo dõi.
• Bước 3: Theo dõi và đọc kết quả: Sau khi tiêm, người bệnh cần quay lại trong vòng 48–72 giờ để bác sĩ kiểm tra phản ứng trên da. Nếu bỏ lỡ mốc thời gian này, xét nghiệm sẽ phải được tiến hành lại để đảm bảo kết quả chính xác.

Cách đọc phản ứng Mantoux

Phản ứng cần được đọc trong vòng 48–72 giờ sau khi tiêm, không nên đọc sớm hơn hoặc muộn hơn. Khi đo, chỉ tính vùng cứng (induration) nổi trên da, tuyệt đối không tính phần đỏ da (erythema), vì vùng đỏ không phản ánh đáp ứng miễn dịch.
Cách đo:

• Dùng ngón tay vuốt nhẹ quanh vị trí tiêm để xác định ranh giới vùng cứng.
• Đánh dấu mép ngoài của vùng induration.
• Dùng thước đo đường kính lớn nhất của vùng cứng theo chiều ngang cẳng tay, ghi kết quả bằng milimet (mm). Nếu số đo nằm giữa hai vạch mm thì ghi số nhỏ hơn.

Ngưỡng đánh giá kết quả Mantoux
 

Nhóm nguy cơ cao	Ngưỡng dương tính
Người nhiễm HIV, tiếp xúc gần với bệnh nhân lao, X-quang có dấu tổn thương lao cũ, người có suy giảm miễn dịch	≥ 5 mm
Nhóm có nguy cơ trung bình (ví dụ: nhập cư từ vùng lao cao, công nhân y tế, người dùng ma túy, các bệnh nền)	≥ 10 mm
Người không có yếu tố nguy cơ	≥ 15 mm

Nếu kích thước vùng cứng nhỏ hơn ngưỡng của các nhóm nguy cơ tương ứng thì được xem là âm tính. Cần lưu ý rằng kết quả dương tính chỉ cho biết đã từng nhiễm vi khuẩn lao, chứ không khẳng định người đó có lao hoạt động.

Điểm hạn chế của xét nghiệm tiêm dưới da xác định bệnh lao

Hạn chế của xét nghiệm tiêm dưới da Mantoux đó là:

• Nguy cơ dương tính giả: Kết quả có thể sai lệch nếu người từng tiêm vắc xin BCG hoặc nhiễm vi khuẩn khác ngoài Mycobacterium tuberculosis.
• Nguy cơ âm tính giả: Thường gặp ở người suy giảm miễn dịch (HIV, suy dinh dưỡng, dùng thuốc ức chế miễn dịch) hoặc mới nhiễm lao khi cơ thể chưa tạo phản ứng.
• Cần ít nhất hai lần đến cơ sở y tế: Một lần để tiêm và một lần sau 48–72 giờ để đọc kết quả; nếu không quay lại đúng hẹn thì xét nghiệm mất giá trị.
• Phụ thuộc vào kỹ thuật y tế: Nếu thao tác tiêm hoặc đọc kết quả không chính xác sẽ làm sai lệch đánh giá.
• Phản ứng giảm theo thời gian: Người nhiễm lao lâu năm có thể mất đáp ứng da, dẫn đến âm tính sai.
• Không phân biệt được lao tiềm ẩn và lao hoạt động: Kết quả dương tính chỉ cho thấy có nhiễm lao, bệnh nhân vẫn cần làm thêm X-quang hoặc xét nghiệm vi sinh để chẩn đoán chính xác.

Dù xét nghiệm tiêm dưới da xác định bệnh lao (Mantoux) mang lại nhiều giá trị trong sàng lọc, song nó không thể thay thế hoàn toàn các phương pháp khác. Người bệnh nên tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ, đồng thời kết hợp với các xét nghiệm bổ sung khi cần thiết để có chẩn đoán rõ ràng và điều trị kịp thời.

Đọc thêm:

• Xét nghiệm Adenosine Deaminase (ADA) là gì? Ý nghĩa và vai trò
• IGRA test là gì? Quy trình và đối tượng cần xét nghiệm
• Xét nghiệm GeneXpert là gì? Phương pháp phát hiện lao nhanh và chính xác

Link tham khảo:

• https://www.cdc.gov/tb/hcp/mantoux/skin-test-fact-sheet.html
• https://www.hamilton.ca/sites/default/files/2022-09/PHS-positive-tb-skin-test-quick-reference-guide-Jan2021.pdf
• https://www.cdc.gov/tb/publications/factsheets/testing/Tuberculin_Skin_Testing_Information_for_Health_Care_Providers.pdf