Uống thuốc lao bị nổi mẩn đỏ và mụn? Hướng dẫn xử trí đúng cách

Uống thuốc lao bị nổi mẩn đỏ và mụn là tình trạng khá phổ biến, xuất hiện trong những tuần đầu điều trị. Bài viết dưới đây của Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn sẽ giúp bạn nhận diện các dấu hiệu, nguyên nhân và hướng dẫn xử trí an toàn, tránh ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị lao.

Uống thuốc lao bị nổi mẩn đỏ và mụn có nguy hiểm không?

Nổi mẩn đỏ và mụn trên da là tác dụng phụ của thuốc điều trị lao phổi có thể mang tính nguy hiểm, tùy thuộc vào mức độ phản ứng của cơ thể. Dưới đây là thông tin chi tiết:

Phản ứng nhẹ thường không nguy hiểm

• Dấu hiệu thường gặp: Da ửng đỏ, nổi mẩn ngứa, phát ban nhẹ hoặc mụn trứng cá tăng lên ở người đã có sẵn. Các triệu chứng có thể kèm theo ngứa, đỏ mắt, chảy nước mắt, thường xuất hiện sau 2–3 giờ uống thuốc, tự giới hạn trong vòng 48 giờ.
• Thuốc dễ gây ra: Rifampicin và Pyrazinamide là hai loại thường gây đỏ da, ngứa hoặc phát ban. Isoniazid có thể làm tăng mụn trứng cá.
• Cách xử lý: Phản ứng này thường tự hết, không cần dừng thuốc. Nếu ngứa nhiều hoặc khó chịu, có thể dùng thuốc kháng histamine hoặc bôi thuốc chống viêm ngoài da. Việc điều trị lao vẫn tiếp tục dưới sự theo dõi của bác sĩ.

Phản ứng vừa và nặng có thể nguy hiểm

• Dấu hiệu nhận biết: Da nổi mề đay, phát ban lan khắp cơ thể, sốt, chóng mặt, buồn nôn, đau đầu. Trường hợp nặng có thể xuất hiện ban mủ, mụn nước hoặc các nốt xuất huyết dưới da (ban xuất huyết), cần kiểm tra tiểu cầu.
• Mức độ nguy hiểm: Đây là phản ứng quá mẫn với thuốc, có thể ảnh hưởng toàn thân và đe dọa tính mạng nếu không xử lý kịp thời.
• Khuyến cáo: Cần ngưng thuốc ngay và đến cơ sở y tế để được kiểm tra và điều trị phù hợp. Không tự ý tiếp tục dùng thuốc khi có các biểu hiện này.

Nguy hiểm tiềm tàng có thể đe dọa tính mạng

• Biến chứng nghiêm trọng: Một số phản ứng da nặng do thuốc lao có thể gây ra các hội chứng nguy hiểm như Stevens-Johnson (SJS), hoại tử da (Lyell/TEN), DRESS (phản ứng thuốc kèm tăng bạch cầu ái toan và tổn thương toàn thân), hoặc sốc phản vệ. Đây là tình trạng cấp cứu y khoa, cần xử lý ngay.
• Nguy cơ gián đoạn điều trị: Khi gặp phản ứng nặng, bác sĩ thường phải ngừng toàn bộ thuốc lao. Việc gián đoạn điều trị có thể gây kháng thuốc, giảm hiệu quả điều trị và tăng nguy cơ tử vong do lao.

Phản ứng độc tính trên da thường gặp khi sử dụng thuốc điều trị lao

Trong quá trình điều trị lao, nhiều người có thể gặp các phản ứng da với mức độ khác nhau. Dưới đây là những dạng phổ biến nhất và nguyên nhân gây ra:

• Nổi mẩn đỏ, ngứa (ban dát sẩn, mày đay): Đây là phản ứng da thường gặp nhất, biểu hiện bằng các nốt đỏ, có thể lan rộng hoặc rải rác kèm ngứa.
• Mụn trứng cá, ban dạng mụn: Da có thể xuất hiện mụn viêm, mụn mủ giống trứng cá, nhất là ở mặt, cổ, đôi khi lan ra vùng ngực, lưng.
• Đỏ bừng da: Xuất hiện đỏ mặt, ngứa hoặc chảy nước mắt, đôi khi đỏ cả vùng da đầu.
• Nhạy cảm ánh nắng: Da dễ đỏ, ngứa hoặc rát khi ra nắng, kể cả tiếp xúc nhẹ.
• Ban xuất huyết: Xuất hiện các chấm hoặc mảng đỏ bầm trên da do xuất huyết dưới da.

Nguyên nhân phát ban/mụn do thuốc

Phát ban và nổi mụn khi điều trị lao xảy ra do phản ứng của cơ thể với một số loại thuốc điều trị lao trong phác đồ. Các thuốc này có thể gây kích ứng da, dị ứng hoặc rối loạn chuyển hóa, dẫn đến tổn thương da.

• Isoniazid (INH)
• Rifampicin (RIF)
• Pyrazinamide (PZA)
• Ethambutol (EMB)
• Streptomycin
• Cycloserine
• Ethionamide
• Para-aminosalicylic acid (PAS)
• Fluoroquinolone

Chẩn đoán phản ứng da có xuất hiện mụn, mẩn đỏ

Việc chẩn đoán phản ứng da do thuốc lao cần đánh giá nhiều yếu tố để xác định chính xác nguyên nhân. Quá trình chẩn đoán thường bao gồm:

Khai thác triệu chứng và thời điểm xuất hiện

• Phản ứng da thường xuất hiện từ 2 tuần dến 2 tháng đầu điều trị, đôi khi sớm chỉ sau 1–3 ngày.
• Các biểu hiện có thể là: Mẩn đỏ, ngứa nhẹ, mụn trứng cá dạng viêm (do Isoniazid), đến phát ban lan rộng (dạng dát sẩn – thường gặp nhất), mề đay, đỏ da toàn thân, viêm trợt da, mụn nước, ban xuất huyết…

Kiểm tra các yếu tố liên quan

• Bệnh nhân đang dùng thuốc lao hàng một như Isoniazid, Rifampicin, Pyrazinamide, Ethambutol hoặc Streptomycin.
• Có thể kèm theo sốt, ngứa nhiều, chóng mặt, đau đầu, cảm giác nóng rát, thay đổi huyết áp.
• Nguy cơ cao hơn ở người lớn tuổi, phụ nữ, người có bệnh nền (HIV, gan, thận, tiểu đường), nghiện rượu hoặc đang dùng nhiều thuốc khác.

Loại trừ nguyên nhân khác

• Cần phân biệt với các bệnh da thông thường (viêm da, mụn không do thuốc, dị ứng, chàm, côn trùng cắn…)
• Loại trừ nhiễm virus như sởi, thủy đậu, đặc biệt ở trẻ em.
• Xem xét các thuốc khác hoặc yếu tố như cháy nắng, phản ứng phục hồi miễn dịch, thiếu vitamin (pellagra).

Thực hiện xét nghiệm hỗ trợ

• Xét nghiệm máu: Có thể thấy tăng bạch cầu ái toan, thay đổi men gan nếu tổn thương gan.
• Sinh thiết da: Dùng khi tổn thương không rõ ràng.
• Test da: Có thể thực hiện nhưng độ nhạy thấp, chỉ hỗ trợ thêm.

Cách xử lý khi bị nổi mẩn đỏ do thuốc lao       

Việc xử lý phụ thuộc vào mức độ phản ứng da từ nhẹ đến nặng. Dưới đây là hướng xử trí theo từng mức:

Phản ứng da nhẹ (mức độ 1–2)

Biểu hiện: Mẩn đỏ, ngứa nhẹ, mụn viêm, không kèm sốt hay tổn thương toàn thân.
Cách xử lý:

• Tiếp tục dùng thuốc lao, nếu triệu chứng nhẹ và không quá khó chịu, dùng thêm thuốc kháng Histamin chống dị ứng.
• Theo dõi sát để phát hiện sớm diễn biến nặng hơn.

Phản ứng da vừa và nặng (mức độ 3–4)

Biểu hiện: Phát ban lan rộng, sốt, phù, ban xuất huyết, nổi mề đay kèm khó thở, mụn nước, dấu hiệu toàn thân hoặc sốc phản vệ.
Cách xử lý:

• Ngưng ngay toàn bộ thuốc lao. Chuyển bệnh nhân đến bệnh viện để được theo dõi và xử trí chuyên sâu.
• Tuyệt đối không dùng lại thuốc gây phản ứng nghiêm trọng như SJS, Lyell, DRESS hoặc sốc phản vệ.
• Thay đổi phác đồ điều trị lao: Chuyển sang thuốc hàng hai nếu không thể dùng lại thuốc chính (dành cho bác sĩ chuyên khoa).

Xác định thuốc gây dị ứng (dành cho bác sĩ chuyên khoa, tại cơ sở chuyên khoa)

Chỉ tiến hành khi tình trạng da đã hồi phục hoàn toàn, không còn mẩn đỏ hay mụn mới. Cách thực hiện:

• Thử từng thuốc một, bắt đầu với thuốc ít gây dị ứng nhất.
• Thứ tự thường dùng: Isoniazid → Rifampicin → Pyrazinamide → Ethambutol → Streptomycin…
• Dùng liều thấp (1/10 hoặc thấp hơn nếu phản ứng trước đó nặng), tăng dần mỗi ngày trong 3–7 ngày.
• Nếu phản ứng tái phát → xác định đó là thuốc gây dị ứng.
• Phải thực hiện tại cơ sở y tế, có giám sát để xử lý kịp thời nếu có biến chứng.

Giải mẫn cảm (dành cho bác sĩ chuyên khoa, tại cơ sở chuyên khoa)

Chỉ định: Dùng khi thuốc gây dị ứng là thuốc thiết yếu và không có lựa chọn thay thế.
Chống chỉ định nếu bệnh nhân từng bị:

• Phản ứng nặng như SJS, Lyell, DRESS hoặc sốc phản vệ
• Hen suyễn không kiểm soát, bệnh gan/thận nặng. 

Quy trình:

• Bắt đầu với liều cực nhỏ (có thể 1/1000000 liều), tăng dần trong vài giờ đến vài ngày.
• Nếu có phản ứng, giảm về mức liều thấp nhất không gây phản ứng rồi tăng lại từ từ.
• Cần theo dõi sát và có sự cam kết hợp tác của bệnh nhân.

Phân biệt tác dụng có hại nhẹ và tác dụng có hại nghiêm trọng    

Dưới đây là bảng phân biệt tác dụng phụ thông thường và phản ứng dị ứng nghiêm trọng khi uống thuốc lao:

Tiêu chí	Tác dụng có hại mức độ nhẹ	Tác dụng có hại nghiêm trọng
Biểu hiện da	Nổi mẩn đỏ nhẹ, nổi mụn nhỏ, ngứa nhẹ, có thể kèm đỏ mắt hoặc chảy nước mắt	Nổi mẩn đỏ lan rộng, ngứa dữ dội, phát ban lan tỏa
Triệu chứng kèm theo	Tiêu hóa nhẹ: buồn nôn, đau bụng, tiêu chảy nhẹ	Sốt cao, nổi hạch, vàng da, gan, lách to
Ảnh hưởng cơ quan khác	Thường không ảnh hưởng hoặc nhẹ, tự khỏi hoặc cải thiện với thuốc kháng histamin	Có thể tổn thương gan (viêm gan, men gan tăng), suy thận, sốc phản vệ, phù Quincke
Thuốc thường gây	Pyrazinamid, Isoniazid, Ethambutol (mức độ nhẹ)	Streptomycin, Rifampicin (dễ gây dị ứng nghiêm trọng)
Cách xử trí	Tiếp tục dùng thuốc, dùng thuốc giảm ngứa, theo dõi	Ngừng thuốc ngay, đi khám và điều trị tại cơ sở y tế
Tiến triển	Thường tự khỏi hoặc giảm dần	Có thể tiến triển nhanh, đe dọa tính mạng nếu không xử trí kịp thời

Khi nào cần đi khám, có phải đổi thuốc?    

Khi phản ứng dị ứng nghiêm trọng như phát ban lan rộng, mụn nước, khó thở, sốt cao, vàng da, nôn mửa, đau bụng dữ dội hãy ngừng ngay tất cả thuốc lao và tìm sự chăm sóc y tế khẩn cấp. Sau đó, bác sĩ sẽ quyết định thử lại từng thuốc để xác định thuốc gây dị ứng và thay đổi phác đồ điều trị nếu cần.

Hiểu đúng tình trạng uống thuốc lao bị nổi mẩn đỏ và mụn, bạn sẽ biết cách giữ bình tĩnh và xử trí phù hợp, tránh gián đoạn điều trị. Nếu gặp triệu chứng bất thường trên da trong quá trình uống thuốc bạn có thể đến Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn để được tư vấn và theo dõi chuyên sâu ngay từ những dấu hiệu đầu tiên.

Tìm hiểu thêm:

• Uống thuốc lao phổi nước tiểu màu đỏ có phải dấu hiệu nguy hiểm?
• Quên uống thuốc lao 1 ngày có sao không? Cách xử lý an toàn
• Uống thuốc lao vào giờ nào tốt nhất? Lời khuyên từ chuyên gia
• Uống thuốc lao bao lâu thì hết lây và khi nào khỏi hẳn?

Nguồn:

1. https://www.vdh.virginia.gov/content/uploads/sites/112/2018/09/Henry-Fraimow-MD-Adverse-Reactions-to-TB-Meds-What-Do-I-Stop-and-What-and-When-do-I-Restart.pdf
2. https://globaltb.njms.rutgers.edu/educationalmaterials/aa/Handouts/TB%20101%20-%20Managing%20Adverse%20Events.pdf
3. https://www.medicalnewstoday.com/articles/side-effects-of-tuberculosis-medicine
4. https://www.health.qld.gov.au/__data/assets/pdf_file/0019/637102/tb-medication-english.pdf
5. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9314585/
6. https://www.cdc.gov/tb/hcp/treatment/adverse-events.html
7. https://dermnetnz.org/topics/cutaneous-tuberculosis