Bệnh lao phổi ở người già - Triệu chứng và phương pháp điều trị

Bệnh lao phổi ở người già là tình trạng sức khỏe nghiêm trọng do hệ miễn dịch suy giảm và các bệnh lý nền kèm theo. Bài viết này của Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn giúp bạn hiểu rõ việc phát hiện sớm, chẩn đoán chính xác và chăm sóc đúng cách không chỉ giúp cải thiện sức khỏe mà còn hạn chế nguy cơ lây lan và biến chứng nguy hiểm.

Nguyên nhân gây ra bệnh lao phổi ở người già

Bệnh lao phổi ở người già thường xuất hiện do sự suy giảm của hệ miễn dịch kết hợp với nhiều yếu tố sức khỏe khác đi kèm theo tuổi tác. Cụ thể:

• Suy giảm hệ miễn dịch: Khi tuổi tác tăng cao, hệ miễn dịch hoạt động kém hiệu quả hơn, khiến cơ thể không còn khả năng chống lại vi khuẩn lao như trước, dễ dẫn đến nhiễm bệnh hoặc tái phát lao tiềm ẩn.
• Bệnh lý mạn tính: Người cao tuổi thường mắc các bệnh như tiểu đường, tim mạch, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)... Những bệnh này làm giảm sức đề kháng và tạo điều kiện cho vi khuẩn lao phát triển mạnh.
• Suy nhược cơ thể: Quá trình lão hóa khiến khả năng phục hồi sau bệnh chậm hơn, làm bệnh dễ tiến triển nặng và kéo dài thời gian điều trị.
• Nguy cơ lây nhiễm cao: Người già thường xuyên lui tới bệnh viện, viện dưỡng lão hoặc sống trong môi trường tập thể – nơi có thể tiếp xúc với người mắc lao phổi mà không hay biết, dẫn đến nguy cơ lây nhiễm cao.
• Dùng thuốc chứa corticoid lâu dài: Nhiều người lớn tuổi sử dụng thuốc giảm đau, kháng viêm chứa corticoid để điều trị đau khớp. Việc dùng kéo dài loại thuốc này làm suy giảm miễn dịch, khiến cơ thể dễ nhiễm vi khuẩn lao hơn.

Người già dễ mắc lao phổi do miễn dịch suy giảm và yếu tố sức khỏe kèm theo

Triệu chứng bệnh lao phổi ở người già dễ nhận biết  

Bệnh lao phổi ở người cao tuổi thường diễn tiến âm thầm và không điển hình, dễ nhầm với các bệnh hô hấp mạn tính. Tuy nhiên, người bệnh và người chăm sóc vẫn có thể nhận biết một số triệu chứng quan trọng sau:

• Ho kéo dài trên 3 tuần: Ho có thể kèm đờm hoặc ho khan, dai dẳng và khó cải thiện, thường bị xem nhẹ vì nhầm với ho do tuổi già.
• Khó thở: Xuất hiện khi gắng sức hoặc về đêm, do phổi bị tổn thương và giảm khả năng trao đổi không khí.
• Sụt cân không rõ nguyên nhân và chán ăn: Giảm cân nhanh hoặc mất cảm giác thèm ăn mà không rõ lý do là dấu hiệu cảnh báo lao phổi.
• Sốt nhẹ hoặc sốt kéo dài: Thường xuất hiện vào buổi chiều hoặc tối, kéo dài dai dẳng dù mức sốt không cao.
• Mồ hôi ban đêm: Đổ nhiều mồ hôi vào buổi tối hoặc khi ngủ, khiến cơ thể mệt mỏi và mất nước.
• Mệt mỏi kéo dài và giảm sức khỏe tổng quát: Người già dễ uể oải, giảm khả năng vận động và sức đề kháng kém, làm bệnh dễ bị bỏ qua.
• Đau ngực âm ỉ: Thường xuất hiện khi ho hoặc hít sâu, phản ánh tổn thương ở phổi.

Lưu ý: Những triệu chứng trên thường diễn tiến âm thầm, vì vậy khi xuất hiện kéo dài, đặc biệt ở người có hệ miễn dịch suy giảm, cần đi khám y tế để chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Ho là dấu hiệu thường gặp ở người già mắc lao phổi

Phương pháp chẩn đoán bệnh lao phổi ở người già 

Chẩn đoán bệnh lao phổi ở người cao tuổi gặp nhiều khó khăn do triệu chứng thường âm thầm, không điển hình và dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý mạn tính khác. Theo PubMed Central (PMC) – National Library of Medicine (NIH), có các phương pháp chẩn đoán bệnh lao phổi ở người già sau

Chẩn đoán lâm sàng

Người cao tuổi mắc lao phổi thường có tiền sử triệu chứng kéo dài nhiều tháng, bao gồm mệt mỏi, sụt cân, ho, khó thở, sốt, ớn lạnh, đổ mồ hôi ban đêm và đôi khi đau ngực. 

Trong các trường hợp nặng, tổn thương phổi có thể gây xẹp thùy trên, lệch trục khí quản và âm phổi thay đổi, đồng thời màng phổi có thể bị viêm hoặc tràn dịch, phổ biến lên tới 50% các ca bệnh. Các bệnh đồng mắc như COPD hoặc ung thư phổi có thể che lấp triệu chứng, dẫn đến chẩn đoán muộn.

Chẩn đoán hình ảnh

X-quang phổi là bước đầu tiên giúp phát hiện các tổn thương điển hình, như thâm nhiễm, hang lao hoặc tràn dịch màng phổi. Tuy nhiên, ở người già, các tổn thương có thể xuất hiện ở thùy giữa hoặc dưới phổi, dưới dạng khối u hoặc nốt, dễ bị nhầm với ung thư. 

Khi X-quang không rõ ràng, CT ngực độ phân giải cao giúp phân biệt lao hoạt động với di chứng, đánh giá tổn thương cơ quan khác và hỗ trợ lấy sinh thiết để nuôi cấy vi khuẩn. Trong trường hợp tràn dịch màng phổi, nội soi màng phổi (thoracoscopy) dưới gây tê tại chỗ tăng tỷ lệ nuôi cấy vi khuẩn lên 55,6%, đặc biệt hiệu quả với người >75 tuổi.

Chẩn đoán vi sinh

Xét nghiệm vi sinh là bước quan trọng để xác định vi khuẩn lao. Do người cao tuổi thường khó khạc đờm tự nhiên, cần áp dụng các phương pháp như nội soi phế quản hoặc kích thích đờm bằng dung dịch muối ưu trương. Phương pháp AFB kính hiển vi có độ nhạy ≤50%, trong khi nuôi cấy vi khuẩn lao trên môi trường rắn hoặc lỏng là vàng chuẩn chẩn đoán, đồng thời cho phép kiểm tra nhạy cảm với thuốc. 

Các kỹ thuật sinh học phân tử, như GeneXpert MTB/RIF, giúp phát hiện ADN vi khuẩn và kháng Rifampicin chỉ trong vài giờ, hỗ trợ phát hiện lao kháng thuốc. Những phương pháp mới như metagenomic sequencing hay cfMTB-DNA đang được nghiên cứu để cải thiện phát hiện các trường hợp khó chẩn đoán.

Xét nghiệm gián tiếp

Để phát hiện lao tiềm ẩn, người già có thể được thực hiện TST (Tuberculin Skin Test) hoặc IGRAs (Interferon-Gamma Release Assays). Ở người cao tuổi, TST thường giảm độ nhạy do da mỏng và suy giảm miễn dịch, trong khi IGRA vẫn duy trì độ nhạy cao, đặc biệt là T-SPOT.TB. 

Tuy nhiên, kết quả âm tính của các xét nghiệm gián tiếp không loại trừ lao tiềm ẩn hay lao hoạt động, vì vậy phải kết hợp với các phương pháp khác để chẩn đoán chính xác.

Phương pháp chẩn đoán bệnh lao phổi ở người già 

Điều trị bệnh lao phổi ở người già 

Điều trị lao phổi ở người cao tuổi thường phức tạp hơn so với người trẻ do quá trình lão hóa khiến các cơ quan chức năng hoạt động kém, sức đề kháng suy giảm và khả năng chịu đựng thuốc thấp hơn. Vì vậy, phương án điều trị cần được cá nhân hóa dựa trên tình trạng sức khỏe và khả năng đáp ứng của từng bệnh nhân.

• Sử dụng thuốc kháng lao: Phác đồ điều trị cơ bản bao gồm các thuốc như isoniazid, rifampicin và ethambutol. Việc tuân thủ đầy đủ liều lượng và thời gian điều trị theo chỉ định của bác sĩ là rất quan trọng. Tự ý bỏ thuốc, quên liều hoặc điều trị không đủ phác đồ có thể dẫn đến vi khuẩn kháng thuốc, bệnh dễ tái phát và khó kiểm soát.
• Kết hợp thuốc khi cần thiết: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể phối hợp nhiều loại thuốc kháng lao nhằm nâng cao hiệu quả điều trị, rút ngắn thời gian hồi phục và giảm nguy cơ tái phát.
• Theo dõi và đánh giá sức khỏe: Người già cần được khám và kiểm tra định kỳ trong suốt quá trình điều trị để đánh giá hiệu quả, phát hiện sớm tác dụng phụ và điều chỉnh phác đồ kịp thời.
• Chế độ nghỉ ngơi và sinh hoạt hợp lý: Bệnh nhân cần được nghỉ ngơi đầy đủ, tránh mệt mỏi và căng thẳng tinh thần. Duy trì giấc ngủ tốt, sinh hoạt điều độ và hạn chế thức khuya giúp tăng cường sức đề kháng và hỗ trợ quá trình hồi phục.
• Dinh dưỡng đầy đủ: Cung cấp thực phẩm giàu protein, vitamin và khoáng chất giúp cải thiện thể trạng, nâng cao sức đề kháng và hỗ trợ cơ thể chống lại vi khuẩn lao.
• Chăm sóc sức khỏe toàn diện: Người cao tuổi có nguy cơ biến chứng cao, do đó cần giám sát các bệnh lý nền, hỗ trợ tinh thần và theo dõi các dấu hiệu bất thường.
• Phòng ngừa lây nhiễm: Người bệnh nên hạn chế tiếp xúc gần với người thân, đặc biệt là trẻ em, và đeo khẩu trang khi ho hoặc nói chuyện để giảm nguy cơ lây truyền vi khuẩn lao.

Người cao tuổi mắc lao phổi nên đi khám tại cơ sở hô hấp và tuân thủ hướng dẫn điều trị của bác sĩ

Phòng ngừa lao phổi ở người già 

Người cao tuổi là đối tượng có nguy cơ mắc lao phổi cao do hệ miễn dịch suy giảm và thường có các bệnh lý nền đi kèm. Việc phòng ngừa kịp thời giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và hạn chế biến chứng. Một số biện pháp phòng ngừa hiệu quả bao gồm:

• Tiêm vắc-xin BCG: Giúp cơ thể hình thành khả năng miễn dịch cơ bản chống lại vi khuẩn lao, có thể giảm nguy cơ mắc lao hoặc giảm mức độ nghiêm trọng khi mắc bệnh.
• Chế độ dinh dưỡng hợp lý: Đảm bảo ăn uống cân bằng, đầy đủ các nhóm chất carbohydrat, protein, chất béo và vitamin, đồng thời bổ sung nhiều rau xanh, trái cây tươi.
• Lối sống lành mạnh như  tránh các chất gây nghiện, tập thể dục đều đặn, ngủ đủ giấc và giữ tinh thần thoải mái.
• Vệ sinh cá nhân: Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, đặc biệt sau khi ho, hắt hơi hoặc trước khi ăn uống.
• Theo dõi sức khỏe định kỳ: Giúp phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường, kịp thời chẩn đoán và điều trị bệnh, đặc biệt đối với người cao tuổi có nguy cơ cao.

Phòng ngừa lao phổi ở người già bằng cách tiêm vắc-xin BCG

Cách chăm sóc người già mắc lao phổi để tránh lây cho người thân

Chăm sóc người cao tuổi mắc lao phổi cần được thực hiện cẩn thận để đảm bảo an toàn cho bệnh nhân và hạn chế nguy cơ lây nhiễm cho người thân. Một số hướng dẫn quan trọng bao gồm:

Chăm sóc người bệnh

• Tư thế nghỉ ngơi: Cho bệnh nhân nằm yên, đầu nâng cao và nghiêng sang một bên, tránh kích động hoặc vận động mạnh.
• Theo dõi triệu chứng ho ra máu: Chuẩn bị cốc hoặc vật chứa để quan sát lượng máu khi ho; không để bệnh nhân nuốt lại máu, tránh gây nôn. Nếu xuất hiện ho ra nhiều máu, cần đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế ngay lập tức.
• Chế độ dinh dưỡng: Cung cấp bữa ăn giàu năng lượng, đầy đủ chất đạm, kẽm và sắt như thịt bò, trứng, ngũ cốc, mộc nhĩ, lòng đỏ trứng và các loại rau củ, trái cây tươi giàu vitamin. Giai đoạn khởi phát nên ưu tiên món lỏng, dễ tiêu, tránh đồ cay nóng, thuốc lá và rượu bia.
• Nghỉ ngơi và sinh hoạt: Đảm bảo không gian yên tĩnh, ngủ đủ 7 – 8 tiếng mỗi đêm và nghỉ trưa 1 – 2 tiếng. Khi sức khỏe cải thiện, bệnh nhân có thể tập vận động nhẹ, nhưng cần tránh nơi đông người.
• Theo dõi sức khỏe định kỳ: Đảm bảo bệnh nhân tái khám đúng lịch để đánh giá tiến triển và hiệu quả điều trị.

Phòng ngừa lây nhiễm cho người thân

• Bố trí phòng riêng: Tách riêng khu vực sinh hoạt của người bệnh và hạn chế tối đa việc tiếp khách thăm trong suốt thời gian điều trị.
• Hạn chế tiếp xúc với đối tượng nguy cơ cao: Người bệnh không nên tiếp xúc với trẻ em, người cao tuổi khác hoặc những người có hệ miễn dịch suy yếu như người mắc tiểu đường, HIV/AIDS, suy thận…
• Sử dụng khẩu trang: Người bệnh và người chăm sóc luôn đeo khẩu trang, đặc biệt khi ra khỏi phòng hoặc tiếp xúc với người khác.
• Xử lý vật dụng cá nhân đúng cách: Các vật dụng đã sử dụng như khăn giấy, khẩu trang nên thu gom cẩn thận, bỏ vào thùng rác có nắp đậy và xử lý theo hướng dẫn.
• Không dùng chung đồ cá nhân: Tránh dùng chung bát đũa, ly uống nước, bàn chải, khăn tắm, giường ngủ hoặc nhà vệ sinh để hạn chế nguy cơ lây nhiễm.

Việc phát hiện sớm và điều trị đúng cách bệnh lao phổi ở người già giúp cải thiện sức khỏe và hạn chế biến chứng nguy hiểm. Hãy liên hệ Phòng khám Lao phổi BS.CKII. Nguyễn Văn Tẩn để được tư vấn và theo dõi hiệu quả quá trình điều trị. 

Tham khảo:

https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8703289/